3-bob. Investitsiyalarni baholash usullari

Qoplash davri

Qoplash davrini (payback period, PBP) aniqlash usuli oddiy savol tug‘diradi: kutilayotgan pul oqimlari natijasida investitsiya qilingan mablag‘lar qancha vaqt ichida qoplanadi?
Qoplanish davrini hisoblash metodi (Payback Period, PP)
Investitsion qo’yilmalarni to’liq qoplanish muddatini anglatadi. Ushbu metod asosida investitsiyalarni baholash investorning asosiy maqsadiga investitsion loyihaning daromadliligi emas, balki boshqa sabablar (ijtimoiy, ekologik va boshqa), shuningdek loyihaning likvidliligi asosiy qiziqish uyg’otganda qo’llash o’rinlidir. Chunki ushbu metodda pul oqimlarining davriy qiymati hisobga olinmaydi. Ushbu metodda pul oqimlarining qaysi davrgacha boshlang’ich investitsiyani qoplashi asosiy kasb etadi. Misol uchun ma’lum X-loyihaga 100 mln. so’m investitsiya qilindi. Pul oqimlari 1-yilda 15 mln. so’m, 2-yilda 22 mln. so’m, 3-yilda 33 mln.so’m, 4-yilda 41 mln.so’m, 5-yilda 50 mln.so’mni tashkil qildi. Umumiy pul oqimlari 161 mln. so’mni tashkil etadi. Demak, loyiha 4-yil ichida o’zini to’liq qoplaydi.
PBP usuli pul oqimlarining vaqt jihatlarini juda yuzaki hisobga oladi. U loyihaning hayot aylanishini ikki qismga ajratadi: qoplanish muddati va qolgan davr. Shunday qilib, PBP pul oqimini ularning paydo bo‘lish vaqtiga qarab hisobga olinmaydi. U pul oqimini ikki toifaga bo‘ladi: qoplanish nuqtayi nazardan ahamiyatli va ahamiyatsiz pul oqimlari.
Investitsiyalarning buxgalteriya rentabelligini aniqlash usuli (rentabellik darajasini aniqlash usuli – ARR yoki ROI)
bu ko’rsatkich buxgalteriya hisoboti ma’lumotlariga asoslangan holda aniqlanadigan o’rtacha daromadni investitsiyalarning o’rtacha yillik hajmiga bo’lish orqali aniqlanadi. Bunda hisob-kitob ishlari foizlarni va soliqlarni to’lamasdan avvalgi foyda miqdoriga asoslanib amalga oshirilishi mumkin yoki u soliqlarni to’lagandan keyingi, lekin foiz to’lovlarigacha bo’lgan daromadga asoslanadi. Eng yaxshisi, soliq to’lagandan keyingi sof foyda miqdori tanlab olinganligi afzalroqdir, chunki u korxona ta’sischilari va investorlar oladigan haqiqiy foydani ifodalaydi.