3– amaliy mashg’ulot elektr svarka qurilmalarni hisoblash. Nazariy malumotlar

---

3– AMALIY MASHG’ULOT 
Elektr svarka qurilmalarni hisoblash.
Nazariy malumotlar: 
Elektr kontakli payvandlash yuqori unumdorli, ko’p hollarda esa 
metallarni yagona va tejamkor payvandlash usuli hisoblanadi. Kontaktli payvandlash mashinalari 
umumsanoat va maxsus payvandlash mashinalariga bo’linadi. 
Kontaktli payvandlash qurilmalarida asosiy element bo’lib payvandlash transformatori 
hisoblanadi, u elektrotexnik po’latdan yig’ilgan o’zak va epoksid kompaund quyilgan 
chulg’amlardan iborat bo’ladi. Shungdek kontaktli payvandlash qurilma tarkibiga integral 
sxemalar asosida qurilgan boshqarish apparaturasi kiradi, bularda tokni uzib-ulash uchun 
tiristorlar qo’llaniladi. Qurilma takibidagi pnevmatik va gidravlik apparatlar ham yuqori 
unumdorlikka ega va ishonchli bo’ladi.
Tok turi, energiyani o’zgartirish va to’plash bo’yicha payvandlash mashinalari quyidagilarga 
bo’linadi: 
-
bir fazali, sanoat chastotasi 50 Gts va undan past chastotalarda ishlaydigan; 
-
o’zgarmas tokli, buda ikkilamchi konturidagi tok to’g’rilanadi; 
-
uch fazali, past chastotali tiristorli o’zgatgichlar bilan; 
-
energiya to’plash xususiyati bilan (kondensatorli, elektromagnit tizimli, aylanuvchi qismlardan 
iborat qurilmali). 
5.1 – rasm: Kontaktli payvandlash mashinalarini elektr qismini struktura sxemalari: 
1- detal, 2- ikkilamchi kontur, 3- transformator, 4- ulab-uzgich; 5- kontaktor; 6- 
to’g’rilagich; 7- kommutator; 8- energiya to’plovchi; 9- transformator; 10- boshqarish appatrasi. 
Payvandlash mashinasini prinsipial sxemasi. 
Past chstotali payvandlash mashinalarida 3 fazali 50 Gts sanoat chastotasini past 
chastotali(5-20 Gts) tok impulsiga aylantiruvchi o’zgartgichlar qo’llaniladi. Bunda T 
payvandlash transformatorini birlamchi chulg’amiga qisqa vaqt davomida kuchli ignitron 
to’g’rilagich ulanadi(5.2-rasm). Bunday mashinalar quyidagi avfzalliklarga ega: payvandlash 
toki impulsining silliq ortishi va kamayishi, kichik iste’mol quvvatlarda uch fazali tarmoq 
yuklamasini turg’unligi, quvvat koeffitsientini yuqoriligi.

---

5.2 – rasm. Past chastotali to’g’rilagichning sxemasi: 
T – payvandlash transformatori; PP – paketli ulab-uzgich. 
Kontaktli payvandlash mashinalarni unumdorligini oshirish va payvandlash sifatini 
yaxshilash uchun payvandlash tokini oqib o’tish vaqtini nazorat qilib turish zarur bo’ladi, bu 
payvandlash qurilmalarni boshqarish sxemasidagi elementlari yordamida bajariladi: payvandlash 
tokini uzgichlari, vaqt regulyatorlari va boshqalar. Payvandlash tokini uzgichlarini bir necha turi 
mavjud: asinxron elektromagnit kotaktorlar, sinxronlashtirilgan elektromagnit kotaktorlar, 
ignitron uzgichlar va h.q. 
Kontaktli payvandlash mashinalarini transformatori bir fazali bo’lib, uning ikkilamchi 
chulg’amidagi kuchlanishi pog’onali o’zgartirilishi mumkin. Osma RTAR-150 tipli kontaktli 
payvandlash mashinasining quvvati 150 kVA, nominal payvandlash toki 10kA, ikkilamchi 
kuchlanish 8,67 Vni tashkil etadi, ulanishni nisbiy davomiyligi PV
n
= 50%, 380V kuchlanish 
tarmog’idan ta’minlanadi. Payvandlash transformatorini quvvatini hisoblash uchun mashinani 
turli qalinlikdagi metall listlarni payvandlashga sarflangan quvvatini aniqlab chiqamiz: 
-
list qalinligi b = 0,4mm; 0,8 mm; 1,2mm. 
-
payvandlash vaqti t = 2sek; 4sek; 6sek. 
-
payvandlash toki I
p
= 2,6 kA; 5,5 kA; 9,4 kA. 
-
ikkilamchi kuchlanish U
2
= 8,67 V.
aktiv quvvat,
𝑃
1
= 𝑈
2
𝐼
𝑝
𝑐𝑜𝑠𝜑 = 8,67 · 3,6 · 0,35 = 10,9 𝑘𝑉𝑡
; 
to’la quvvat,
𝑆
1
=
𝑃
1
√𝑃𝑉𝑐𝑜𝑠𝜑
=
10,9
√0,5·0,35
= 44.05𝑘𝑉𝐴
𝑃
2
= 𝑈
2
𝐼
𝑝
𝑐𝑜𝑠𝜑 = 8,67 · 7,5 · 0,35 = 22,8 𝑘𝑉𝑡
 
𝑆
2
=
𝑃
2
√𝑃𝑉𝑐𝑜𝑠𝜑
=
22,8
√0,5 · 0,35
= 92.14 𝑘𝑉𝐴
𝑃
3
= 𝑈
2
𝐼
𝑝
𝑐𝑜𝑠𝜑 = 8,67 · 9,4 · 0,35 = 28,5 𝑘𝑉𝑡
 
𝑆
3
=
𝑃
3
√𝑃𝑉
=
28,5
√0,5
= 115,14 𝑘𝑉𝐴
Ekvivalent to’la quvvatni hisoblaymiz: 
𝑆
𝑒
= 𝑘
𝑧
√
𝑆
1
2
𝑡
1
+ 𝑆
2
2
𝑡
2
+ 𝑆
3
2
𝑡
3
𝑡
1
+ 𝑡
2
+ 𝑡
3
+ 𝑡
0
= 1,3√
44,05
2
2 + 92,14
2
4 + 115,14
2
6
2 + 4 + 6 + 10
== 1,3 · 73,05
= 95 𝑘𝑉𝐴