3 –амалий: Бевосита ва билвосита масофа ўлчаш. (2-соат) Жойда масофа ўлчашнинг мақсад ва мохияти

Жардан тўғри чизиқ ўтказиш. Жарнинг қарама - қарши қирғоқларидаги вехалар оралиғида тўғри чизиқ ўтказиш учун (6.3-шакл) бир киши А нуқтада турган кузатувчининг кўрсатмасига мувофиқ, аввало 1 рақам билан ифодаланган нуқтага веха ўрнатади, сўнгра ўзи В ва 1 нуқталар орасидаги чизиқнинг давомидаги 2 - нуқтага веха ўрнатади. Шундан кейин биринчи кузатувчи В, 1 ва 2 нуқталар орасидаги тўғри чизиқ давомида жойлашган 3 - нуқтага веха ўрнатади, кейин иккинчи кузатувчининг кўрсатмасига мувофиқ, биринчи кузатувчи А ва 3-нуқталар орасига 4-вехани, сўнгра 4 ва 3-нуқталарнинг давомига 5 - вехани ўрнатади. Шунда ўрнатилган қўшимча вехалfр АВ чизиғи бўйича ўтказилган вертикал текисликда жойлашади.

3.Масофани ўлчаш усуллари

Жойда масофани уч усулда: бевосита, бавосита ва дальномер ёрдамида ўлчаш мумкин.
Бевосита ўлчаш усулида масофа ўлчов асбоби билан тўғридан – тўғри ўлчаниб, узунлиги аниқланади. Масофани бу усулда ўлчаш учун пўлат лента, рулетка ва инвар симдан фойдаланилади. Бу асбоблар пўлат ёки инвар (64% темир ва 34% никель қоришмаси)дан ясалади. Пўлатдан ясалган ўлчов асбоблари ёрдамида масофани 1:1000-1:25000 аниқликда, инвардан ясалган асбоблар ёрдамида 1:25000-1:1000000 аниқликда ўлчаш мумкин.
Масофани ўлчаш асбоби ёрдамида тўғридан-тўғри ўлчамасдан унинг узунлигини бирор бошқа ўлчаш натижаларидан фойдаланиб математик формулалар асосида ҳисоблаб топишга бавосита (воситали) ўлчаш дейилади. Учбурчакнинг учта бурчаги ва битта томонини ўлчаш натижаларидан фойдаланиб, қолган икки томонини синуслар теоремаси асосида аниқлашни бунга мисол қилиб кўрсатиш мумкин. Бавосита ўлчаш усулида масофа узунлнгини 1:1000 - 1:250000 аниқликда ҳисоблаб чиқариш мумкин.
Жойда масофани бевосита ва бавосита ўлчаш анча мураккаб иш ҳисобланади ва бунга кўп вақт кетади. Шунинг учун масофани ўлчашнинг осонроқ йўлини топиш зарур бўлиб қолди. Дальномер деб аталувчи асбоб ихтиро қилингандан кейин бу иш бирмунча осонлашди, турли дальномерлар, чунончи оптик дальномер, светодальномер, радиодальномерлар ихтиро қилинди ва ўзлаштирилди. Масофани ўлчашда дальномерларнинг бундан бошқа турлари ҳам ишлатилади. Кейинги йилларда масофани бавосита ўлчашда лазердан ҳам фойдаланилмоқда. Масофа оптик дальномерлар билан 1:200 - 1:5000 аниқликда, светодальномер ва радиодальномерлар билан 1:10000 - 1:400000 аниқликда ўлчанади.