3-Amali ish Tanlash va joylashtirish turkumidagi murakkablikga ega saralash algoritmlari. Tayanch so’zlar

saralash 
deb ataladi. Masalan, 
fakulьtet talabalari 
tugrisidagi ma’lumotlardan iborat bulgan yozuvlar 
talabalarning reyting daftarchalari nomerlari buyicha tartibga solingan bulishi 
mumkin. 
Ba’zan, ayniksa, yozuvlarning kaliti tarkibiy bulgan xollarda, tartibga 
solingan yozuvlar ichida xam tartibga solish zarur buladi, Masalan, fakulьtetning 
barcha talabalari tugrisidagi yozuvlar guruxdarning ratsamlari buyicha, xar bir 
gurux ichida esa familiyalarning birinchi xarfi alifbo tartibida tartibga solingan 
bulishi mumkin. Bu xolda gurux nomeri katga, familiyaning xarfi esa kichik kalit 
buladi. 
Umuman olganda, kalitlarning bir nechta darajalarini belgilash mumkin, 
bunda katta kalit birinchi rang kalit, kichik kalitlar esa tegishlicha ikkinchi, 
uchinchi 
rang kalitlari 
deb ataladi va xokazo. Bu xolda saralash boskichma-
boskich amalga oshiriladi. Dastlab, yozuvlar massivi birinchi rang kalit buyicha 

---

saralanadi Sungra birinchi rang kalitning kiymatlari bir xil bulgan yozuvlar 
ikkinchi kalit rangi buyicha saralanadi va xokazo. Masalan, lugatning birinchi rang 
kaliti suzning birinchi xarfi, ikkinchi rang kaliti esa ikkinchi xarfi va xokazo 
buladi. 
Saralash jarayonida yozuvlar xotirada shunday jismoniy surilishi mumkinki, 
bunda kichik kalitli yozuv katta kalitli yozuvdan oldinda joylashib koladi. Lekin 
xar doim xam jismoniy surilish sodir bulmaydi. Bir kator xollarda yordamchi 
jadval tuzish va uning yordamida kalitlarining tartibiga muvofik joylashgan 
yozuvlardan erkin foydalanish ta’minlanadi. Masalan, kursatkichlar vektoridan 
foydalanish mumkin, uning xar elementa yozuvning indeksi yoki manzilidan iborat 
buladi. Vektor elementlarining yurish tartibi asosiy massiv elementlarining tartibga 
solingan ketma-ketligini belgilab beradi. 
Kalit maydonida sonli yoki belgili ma’lumotlar saklanishi mumkin. 
Kalitining xarakteriga ko’ra, yozuvlar sonli usulda yoki alifbo-raqamli usulda 
saralanadi. Sonli saralashda yozuvlar kalitining kiymatiga karab ortib boradigan 
yoki kamayib boradigan tarzda tartibga solinadi. Agar kalit maydonida belgili 
ma’lumotlar sakdanayotgan bulsa, saralashda belgilarning katorlari solishtiriladi. 
Saralash natijasida massiv yozuvlarining leksik-grafik tartibda joylashish tartibi 
belgilanadi. Simvollarni solishtirishda ularni mashinada takdim etishning 
ikkilamchi kodlari solishtiriladi. Katta kodga ega bulgan belgi katta xisoblanadi. 
Ba’zan axborot massivining yagona usulda saralanmasligi kulay buladi. 
Bunday vaziyat turli ilovalar kalit sifatida massiv yozuvlarining turli 
maydonlaridan foydalanadigan xollarda yuzaga keladi. Ushbu ilova uchun zarur 
kalit buyicha asosiy massivni saralash xar safar bevosita ma’lumotlarga ishlov 
berishni boshlash oldidan amalga oshiriladi. Ishlov berish tugallanganidan sung 
saralangan massiv yukotiladi. Bunda saralash vakti ma’lumotlarga ishlov 
berishning umumiy vakti xisobiga kiritiladi. 
Bir kator xollarda turli kalitlar buyicha saralangan massivlar yoki fayllar 
EXM 
xotirasida 
doimiy 
saklanadi. 
Bunday 
massivlar