3-4-амалий машғулот Мавзу: Интернет қидирув тизимлари. (4 соат) Ишдан мақсад

2. Қидирув тизимларининг тузилиши ва улар
ёрдамида бажариладиган вазифалар.
Қидирув тизими бу махсус сервер, унинг асосий хизмати кенг Интернет фазосида маълумотларни қидириш, тўплаш, тартиблаш ва фойдаланувчиларни керакли маълумот билан тез ва қулай равишда таъминлаш. Қидирув машиналар асосий беш қисмдан иборат:

1. 
   Ўргимчак (spider) – веб-саҳифаларни сервер ҳотирасига юклаш дастури. У оддий браузерга ўхшаб, сайтларни очиб, тармоқдаги янги маълумотларни қидиради. Бу дастур кўрсаткичлар бўйлаб саёҳат қилиб, топилган веб-саҳифаларни серверга юклайди ва маълумот жамғармасини янги ахборотлар билан тўлдиради.
   
2. 
   Қурт (crawler) – ўргимчак серверга юклаган веб-саҳифаларни кўриб чиқиб, барча гиперкўрсаткичларни ундан ажратади ва топилган кўрсаткичларни ўргимчакка тақдим этади.
   
3. 
   Тартибловчи (indexer) – ўргамчик топган маълумотларни тартибга келтирувчи дастур: ҳужжатнинг матнини ташкил қилувчи сўзларни якка ҳолга ажратиб, матндаги турган жойини сақлаб қолади. Бундан ташқари, дастур сўзни катта ёки кичик ҳарфлар билан ёзилганми, сарлавҳами, кўрсаткичми ёки оддий матнлигини ўрганиб чиқиб, маълумотни сақлайди.
   
4. 
   Маълумот жамғармаси (database) – қидирув тизими тўплаган ва қайта ишлаган барча маълумотлар сақланадиган омбори.
   
5. 
   Натижаларни чиқариш механизми (search engine) – фойдаланувчиларни қидириш тизими билан алоқа қилишда ишлатиладиган дастур. Айни мана шу дастур сиз берган саволингизга натижани саралаб, қулай равишда экранга чиқаради.
   

Сиз саволингизни берганингиздан сўнг қидирув тизими ўзининг маълумот жамғармасидан сўровингизга мос натижани, топилган веб-саҳифаларни рўйхат тарзида тақдим этади. Рўйхатнинг биринчи бандларида сўровга энг мос келган веб-саҳифалар жойлашади.
3. Ихтисослашган ахборот қидирув тизимлари.
Ахборот қидирув тизимлари – бу веб-сайт ҳисобланиб Интернет тармоғида ахборотларни қидириш имкониятини тақдим этади. Бунда юқорида санаб ўтилганидек Google и Yahoo дунёдаги энг машҳур қидирув тизимларидан ҳисобланади. Бизнинг давлатимизда WWW.UZ ахборот-қидирув тизими қидирув сўровлари бўйича илғорлардан биридир. Бундан ташқари Интернет тармоғида маълум соҳада ишлайдиган ихтисослашган қидирув тизимлари ҳам мавжуд. 2010 йилларда энг оммабоп бўлган ихтисослашган қидирув тизимлари:
КтоТам” – инсонлар тўғрисидаги ахборотларни қидиришга мўлжалланган янги турдаги ахборот-қидирув тизими. Бунда инсонларни исми, шарифи, фамилияси, касби, лавозими ва унвони ҳамда ташкилот ва бошқа инсонлар орқали топиш мумкин.
“Tagoo” – мусиқаларни қидиришга мўлжалланган қидирув тизими. Бошқа қидирув тизимларига нисбатан ушбу тизим ўзининг кенгайтирилган мусиқа базасидан ва бошқа сайтларнинг mp3 ресрусларидан қидириб уларнинг рўйхатини шакллантиради. Сўровда мусиқа номини, унинг ижрочисини ҳамда альбом номларини ҳам киритиш мумкин.
“Truveo” – Интернетнинг турли ресурсларидаги видеоматериалларни қидиришга ихтисослашган ахборот – қидирув тизими. Бу тизим орқали он-лайн видео ҳамда теледастурлар намойишларини ҳам қидириб топиш мумкин.
“Kinopoisk” – фильмлар тўғрисидаги ахборотларни қидириш тизими. Қидирув вақтида фильмнинг номи, чиққан йили, жанри, ишлаб чиққан давлат номи, компания номи, актерлар исмлари ҳамда режиссерлар ва сценарий муаллифлари исм шарифларидан ҳам фойдаланиш мумкин.
“Ebdb” – электрон кутубхоналардан китобларни қидиришга ихтисослашган ахборот-қидирув тизими. Ушбу сайтнинг маълумотлар базасида электрон кўринишда тарқатиладиган адабиётларнинг кўплаб машҳурлари тўпланган. Қидирув натижалари китоб номлари бўйича гуруҳланади.
“Улов-Умов” – резюме ва вакант жойларни қидириш тизими. Бунда қидирув жараёнида карьера ва ишга бағишланган ҳамда ижтимоий тармоқ ва бошқа сайтлар вакансиялари текширилади ва рўйхати шакллантирилади.