3. 3-Lekciya Ataması: Tokarlıq stanokları. Jobası

3.2. Stanoklarda qollanılatuǵın berilisler hám olardıń túrleri
Stanoktıń bir elementinen (valınan) ekinshi elementine (valına) háreketin lenta, tisli shesternya hám basqa kinematikalıq shınjır arqalı uzatıwshı yamasa háreketti ózgertiriwshi mexanizmler berilisler dep aytıladı.

Sonıda aytıp ótiw kerek, joqarıda atları keltirilgen stanoklar, tiykarınan, aylanba háreket etiw arqalı ol yamasa bul texnologiyalıq processti orınlawı múmkin. Sonıń ushın bunday stanoklarǵa aylanba háreket beriwge hár túrli lentalı (tegis hám basqa), tisli (tuwrı, qıysıq, konus usaǵan) hámde frikcionlı, shınjırlı berilisler, stanoklarda ilgerlenbe-qaytar háreketti payda etiw ushın vint gaykalı, reykalı berilislerden keń paydalanıladı. Xár bir metall kırqıwshı stanoklar ayrıqsha elektrodvigatel`den háreketke keltiriledi, ayrım jaǵdaylarda stanoklarda bir neshe dvigatel` ornatıladı. Bul jaǵdayda tiykarǵı háreket berilisi, jıljıw berilisi, tez júriw berilisi hám basqalarına bólinedi.

Metall kesiw stanoklarında elektrodvigatel` sıpatında bir tezlikli asinxronlı elektrodvigatel`ler isletiledi, olardıń sinxron tezlikleri 3000, 1500, 1000 hám 750 ayl/min. Olar ádette barlıq tezliklerde quwattıń turaqlılıgın támiyinleydi. Stanoklarda sonday-aq turaqlı toklı dvigateller, adımlı dvigatel`ler qollanıladı. Sonday-aq, keń kólemde gidro berilisler qollanıladı.

Metal kesiwshi stanoklarında tiykarǵı processlerin orınlaw ushın isletiletuǵın tokarlıq, burawlaw, frezalaw, sharlaw, súriw hám basqa bir qatar islerdi ámelge asırıw, sonıń menen birge berilislerdi iske sazlaw ushın kerekli mexanizmlerdiń kinematik sxemaları tómendegi 3.5-súwrette keltirilgen.

3.5-súwret. Basqıshlı berilisler:

a-lentalı; b-shınjırlı; v-tisli; g-chervyaklı; d-reyka hám reyka tisili shesterniya;

e-reyka hám reykalı chervyak; j-vintli; z-kinematik shınjır.

Har qanday berilsi berilis qatnası menen xarakaterlenadi. Jetkeleniwshi elementtiń minut ishinde aylanıslar sanınıń jetekshi elementtiń minut ishindegi aylanıslar sanına qatnası berilistiń berilis qatnası dep ataladı hám ol i haribi menen belgilenedi:

1. Berilis lentalı bolǵanda, lentanıń tartılıwı sebepli onıń shkivlerindegi sızıqlı tezlikleri óz-ara teń boladı, yaǵnıy V_x=V₂, hám bolǵanı ushın boladı, qandayda

2. Háreket tisli shesternyalarda (shınjırlı berilislerde) uzatılsa, berilis qatnasınıń san mánisi jetekshi tisli shesternyanıń tis sanınıń jetekleniwshi tisli shesternya tisleri sanına qatnası menen anıqlanadı.

3. Chervyaklı beriliste chervyak bir márte tolıq aylanǵanda tisli shesternya márte aylanadı:

Eger chervyak kirimleri sanın K desek, onda z tisli chervyak shesternyasınıń bir márte tolıq aylanıwı chervyaktıń - aylanıwına tuwrı keledi. Solay etip, chervyaklı berilistiń berilis qatnası chervyak kirimleri sani (K)nıń chervyak shesternyası tisleri sanı (z)na qatnasına san jaǵınan teń, yaǵnıy

bul jerde: i - reyka tisleriniń adımı, mm

z - tisli shesternya tisleriniń sanı

p - tisli shesternyanıń aylanıslar sanı

t - tisli shesternya moduli.

4. Reykalı berilis, tisli shesternyanıń aylanba háreketin reykanıń tuwrı sızıqlı háreketine ózgertiredi. Reykanıń tuwrı sızıqlı jıljıw bahası tómendegi formula járdeminde anıqlanadı:

s= tZn = Kmzn

bul jerde Z - reyka tisleriniń adımı, mm;

z - tisli shesternya tisleriniń sanı;

p -tisli shesternyanıń aylanıslar sanı;

t - tisli shesternya moduli.

5. Eger berilis vintli bolsa, bul berilis vintiniń aylanba háreketin gaykanıń tuwrı sızıqlı háreketine ózgertiredi. Gaykanıń jıljıw bahası tómendegi formula boyınsha anıqlanadı:

S = nt_B,

bul jerde: p - vinttiń minutına aylanıslar sanı;

t_B- vinttiń a­dımı, mm.
Eger kinematikalıq shınjır bir neshe zvenodan dúzilgen bolsa, ulıwma berilis qatnası (/_um) usı shınjırǵa kiriwshi barlıq berilislerdiń berilis qatnasları kóbeymesine teń boladı., ya`ni:

i_{um =}