3- mavzu: xasharotlar biologiyasi kerakli jihozlar



Download 3,97 Mb.
bet1/3
Sana03.05.2023
Hajmi3,97 Mb.
#934774
  1   2   3

3- MAVZU: XASHAROTLAR BIOLOGIYASI


Kerakli jihozlar: to’liq va chala metamorfoz yo’li bilan rivojlanuvchi hasharotlarning rivojlanish davrlarini aks ettiruvchi ko’rgazma rasmlar, turli yoshdagi tut ipak qurtlari, uning g’umbagi, kapalagi, tuxumlari, Petri kosachasi, qo’l lupasi, har xil yoshdagi chigirtkalar, qisqich, qaychi.
Tanishish ob’ekti: Osiyo chiigirtkasi – Locuta migratoria har xil yoshdagi chigirtkalar, tut ipak qurti – Bombyx mori ning har xil yoshdagi qurtlik, g’umbaklik, kapalaklik va tuxumlik davrlarini aks ettiruvchi ko’rgazma rasmlar, xo’l preparatlar.
Ishning tartibi. Bir xil turga kiruvchi chigirtkalarning har xil yoshdagi lichinkalarini, chigirtkaning erkak va urg’ochilarini alohida-alohida qilib Petri kosachasiga qo’ying, qo’l lupasi orqali erkak va urg’ochi chigirtkalarning jinsiy, kopulyativ a’zolari, tuxum qo’ygichlarini sinchiklab o’rganing. CHigirtka lichinkalarining qanotlari va oyoqlarini yoshlariga qarab rivojlanishini kuzating. Hasharotning chala rivojlanish davrini birma-bir kuzatib, tuxum, lichinka va imago davrlarini ko’rgazma rasmlardan foydalanib chizib oling.
Hasharotlar rivojlanish jarayonida yoki ontogenez davomida ikki davrni – tuxum ichida embrional rivojlanishni va tuxumdan chiqqanidan keyin postembrional rivojlanishni kechiradi. Umuman hasharotlar uch yoki to’rt fazani: tuxum, lichinka, g’umbak (hammasida emas) va ulg’aygan hasharotlik – (etuk zot) davrini o’tkazadi. Tuxumdan chiqqandan keyin, ya’ni postembrional davrini o’tgach, rivojlanayotganida bir faza boshqa fazaga aylanib boradi. Ontogenezning bunday xilini metamorfoz yoki bir fazadan ikkinchisiga aylanib rivojlanish deyiladi. Umuman, hasharotlar noto’liq va to’liq rivojlanadi. Noto’liq rivojlanganda hasharot ketma-ket tuxum, lichinka va etuk zot kabi uchta rivojlanish fazasini kechiradi. Hasharotlarning tuxumlari kattaligi va tashqi ko’rinishi jihatidan ham xilma-xildir. Tuxum ichida murtak rivojlanadi va lichinkaga aylanadi.
Tuxumdan chiqqan lichinka tashqi ko’rinishi jihatidan etuk zotga o’xshaydi. Lichinkalar oziqlanadi va o’sadi, shu bilan birga ular tullab, ya’ni terisini tashlab o’sadi. Lichinka rivojlanish davrida to’rt-besh marta (ba’zan ko’proq) tullaydi. Tullashlar o’rtasidagi davrni uning yoshi deyiladi (tuxumdan chiqqanidan birinchi tullashgachi bir yosh, birinchi tullashdan ikkinchisigacha ikkinchi yosh va hokazo). Lichinkalar tuxumdan qanotsiz chiqadi, keyin ularda qanotlarning boshlang’ich o’rni paydo bo’ladi, ular har galgi yoshida kattalasha boradi va hasharot jinsiy jihatdan etiladi va urchiy oladi. CHigirtka, qandala, o’simlik shiralari va boshqalar xuddi shu xilda rivojlanadigan odatda chuvalchangsimon lichinka chiqadi, uning og’iz tuzilishi kemirishga moslashgan, ulg’aygan hasharotnikiga butunlay o’xshamaydigan oddiy ko’zlari bo’ladi yoki bo’lmaydi.
Hasharotning rivojlanishidagi bu faza bir jihatdan zararli (o’simlikxo’r), boshqa jihatdan esa foydalidir (entomofaglar). Lichinkalar organizmda yog’ moddaning to’planishi turning hayotchanligini oshirish yoki pasayishida etakchi ahamiyatga ega.



5-rasm. Hasharotlar tuxumlari shakllari: 1 - chigirtkaniki, 2 - barg burgasiniki; 3 - qandalaniki, 4 - oq kapalakniki, 5 - tungi kapalakniki, 6 - bargxo’r qo’ng’izniki, 7 - karam pashshasiniki












Download 3,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish