3- mavzu. Transport logistikasi. Reja

4. Havo transporti. Asosiy afzalliklari: tezligi, alohida rayonlarga yetkazish imkoniyati. Kamchiliklariga yuk ta’riflarining yuqoriligi va meteo sharoitlar kiradi (etkazib berish jadvaliga rioya qilish imkoniyatini tushiradigan meteo sharoitlar).


Transport turini tanlashda ta’sir ko’rsatuvchi asosiy omil farqlanadi

Transport turini tanlashga ta’sir qiladigan omillar bo’yicha turli transportlar bahosi
Transport turi	Transport turini tanlashga ta’sir qiluvchi omil
	Etkazib berish muddati	Yuk jo’na- tish chasto- tasi	Etkazib berish jadvaliga rioya qilish ishonch- liligi	Turli xil yuklar- ni tashish qobiliya- ti	Hududning istalgan nuqtasiga yukni yetkazish qobiliyati	Tashish qiyma- ti
Temir yo’l	3	4	3	2	2	3
Suv	4	5	4	1	4	1
Avtomobil	5	1	1	5	5	2
Quvur	5	1	1	5	5	2
Havo	1	3	5	4	3	5

Avtomobil transporti
U yuklar va yo’lovchilarni relьssiz yo’llarda tashuvchi transport turiga kiradi. Ular asosan quyidagi vazifalarni bajaradi:

1. 
   Yuklarni magistralь transporti (paroxod, samolyot poezd va h.k.) ga tushirish va olib borish.
   
2. 
   Sanoat va qishloq xo’jaligi yuklarini qisqa vaqt ichida tashish.
   
3. 
   Yuklarni qurilish va savdo uchun tashish.
   
4. 
   Uzoq masofalarga avtomobil transportida tez buziladigan, qimmatbaho, tez olib borilishi kerak bo’lgan transportning boshqa turlari bilan tashish, tushirish, ortish qiyin bo’lgan yuklarni tashish.
   

Hozirgi davrda iqtisodiyotning biror-bir sohasi o’z vazifalarini avtomobil transportisiz bajara olmaydi.
Avtomobil transportiga bo’lgan mehnat va pul sarfi boshqa transport turlaridan ko’proq bo’lsa ham iqtisodiyotning hamma bosqichlarida keng yoyilgan. Avtomobil transportida yuklarni tashish samaralidir. Ayniqsa, yuklarni «eshikdan eshikkacha» tashishda, yuklarni ortish va tushirishga sarflangan xarajatlar yuklarning yo’ldagi vaqtlarini qisqartiradi.
O’zbekiston Respublikasi xalq xo’jaligining barcha tarmoqlari va mamlakat aholisi ehtiyojlarini qondirish darajasida rivojlangan avtomobil transportiga ega. Respublika yuk mashinalari, jumladan, Do’stlik shahar avtomobilь zavodida «Mersedes - Bents» so’drovchilar vazifasiga ko’ra ixtisoslashtirilgan (o’t o’chirish, un, paxta, qurilish materiallari tashish, sanitariya va boshqa) avtomobillar bor.
Respublikada xalq xo’jaligining sanoat, qishloq xo’jaligi qurilish, suv xo’jaligi, aloqa, savdo, sog’liqni saqlash, kommunal xo’jaligi, madaniyat, mudofaa va boshqa tarmoqlarda ixtisoslashtirilgan yirik avtotransport korxonalari mavjud.
1999 yilda Respublikada umumiy foydalaniladigan avtomobillar, ya’ni yo’lovchi tashishga mo’ljallangan 14,1 ming avtobus va 4,3 mingdan ortiq yengil mashinalari ishladi. Respublika bo’yicha 2892 avtobus marshrutlarida (593 ta shahar, 1768 ta shahar atrofi, 532 ta shaharlararo) avtobuslar qatnadi. Har kuni 5000 ga yaqin avtobus qatnaydi. 1998 yili avtobuslarda 1879,6 mln. yo’lovchi tashildi. Umumiy foydalaniladigan yuk va yo’lovchilar tashuvchi avtomobilь transportining yirik korxonalari O’zavtotransport davlat hissadorlik korporatsiyasi tarkibiga kiradi. Korporatsiya 1993 yil yanvarda tashkil etilgan. Korporatsiya tarkibiga hissadorlik jamiyatlariga aylantirilgan yo’lovchi tashishni amalga oshiradigan 99 ta, yuk tashish bilan shug’ullanadigan 99 ta va aralash 67 ta avtokorxonalar bor. Bu avtokorxonalarda 14 mingdan ortiq avtobus, 24,6 ming yuk avtomobili (10 mingga yaqini o’zi ag’daruvchi mashinalar) bo’lib, ularda 1999 yili 220,6 mln. tonnaga yaqin yuk tashildi (jami transport turlarida tashilgan umumiy yuk hajmining 24,7%i avtomobilь transportida tashilgan).
Korporatsiyaning «O’ztashishtrans» savdo transport birlashmasi va «O’zbekavtotur» firmasi xalqaro yuk tashish va yo’lovchilar qatnoviga xizmat ko’rsatadi. 1999 yil Avstriya, Germaniya, Eron, Xitoy, Turkiya va boshqa mamlakatlarga 16 ming tonna yuk yetkazib berildi. Keyingi yillarda korporatsiya aholiga avtotransport xizmati ko’rsatishi rivojlanmoqda (1999 y da 2000 mingdan ortiq avtomobilь turida xizmat ko’rsatildi). SHaharlararo yuk tashishni «O’zavtotrans» ishlab chiqarish birlashmasi korxonalari «O’zavtotranstexnika» (IIB), «O’zavtotrans» kontserni konstruktorlik - texnologiya byurosi hissadorlikabatlar ularni bir - bir
Tarmoq korxonalari uchun muhandis - texnik xodimlar 12 mutaxassislik bo’yicha Toshkent avtomobil va yo’llar institutida, Qo’qon, Buxoro, Urganch, Toshkent avtomobil va yo’llar kollejlarida tayyorlanadi. «O’zavtotrans» korporatsiyasi huzurida 15 ta avtomobilь o’quv kombinati va ularning 100 ta filiali ishlaydi. Avtomobil transporti tizimida O’zbekiston hissadorlik sug’urta kompaniyasi yo’lovchilarni sug’urta qilish ishlari bilan shug’ullanadi.