3- mavzu. Hujayraning kimyoviy tarkibi. Anorganik moddalar. Reja: Sitoplazmaning kimyoviy tarkibi

Pektin 
moddasi ham polisaxaridlardir. Ular mevalarda, poyalarda uchraydi. 
Hujayralarni o'zaro biriktirishda ishtirok etadi.Zahira moddalarga 
anulin 
ham kiradi. 
U hujayra shirasida erigan holda uchraydi. Anulinning monomeri fruktoza 
hisoblanadi va anulaza fermenti ta'sirida hosil bo'ladi:
amilaza
(C
6
H
10
O
5
)
n
+nH
2
O nC
6
H
12
O
6
fruktoza
Anulin ko'pincha o'simliklarning ildiz va tuganaklarida uchraydi. Masalan, 
murakkabguldoshlar oilasiga mansub bo'lgan o'simliklardan topanamburning 
ildizmevasida ko'p uchraydi. 
Saxaroza
esa disaxaridlarga mansub bo'lib, qand lavlagi va shakarqamishda zahira 
holda 
to'planadi. 
Glyukoza
tabiatda monosaxaridlarning eng ko'p uchrovchi vakili bo'lib, uzumda 18% 
qand holida yig'ilishi mumkin. 
Lipidlar.
Ularga yog' va yog'simon moddalar kiradi. Ular suvda erimaydi, asosan 
organik erituvchilarda (efir, aseton, benzol va h.k.) yaxshi eriydi. Lipidlar yog'lar, 
mumlar, fosfatidlar, glyukolipidlarga bo'linadi.Yog'lar o'simlikda ko'proq zaharli 
modda sifatida uchraydi. Chigitda-23%, kungaboqarda-25-40%, kunjutda-55%, 
bug'doyda-2%, amarantda-7% bo'ladi. Yog'larning faqatgina 1% tuzilma xarakterga 
ega.Yog'lar uglevodlar va oqsillarga nisbatan yuqori kaloriyali hisoblanadi. Shuning 
uchun nafas olish jarayonidagi oksidlanishda ko'proq energiya ajratadi. Masalan, 1 g 
yog'da 37,5 kJ energiya bo'ladi.Yog'lar lipaza fermenti ta'sirida o'zlarining tarkibiy 
qismi bo'lgan glitserin va yog' kislotalariga parchalanadi. Yog' kislotalari to'yingan va 
to'yinmagan kislotadan iborat. To'yinmagan yog' kislotalariga oleat (C
18
H
34
O
2
), 
linolat (C
18
H
32
O
2
), linoleat (C
18
H
30
O
2
) kirsa, to'yingan yog' kislotalariga palmitat 
(C
18
H
24
O
2
) kiradi. O'simlik tarkibidagi yog'larning 98% uchglitseridlardan iborat. Bir 
va ikki glitseridlar juda kam uchraydi. Yog'larning qolgan 1-2% erkin yog' kislotalari, 
karotanoidlar va vitaminlardan iborat. 
Mumlar.
O'simliklarning bargi, mevasi va yosh novdalarida juda oz miqdorida bo'lib 
neytral lipidlarga talluqlidir. Mevalarni saqlash davomida buzilishini kamayishi 
aynan mumlarga bog'liq. Mumlar bir atomli spirtlar va yog' kislotalarining efiri 

---

bo'lib, rangi har xil hamda qattiq moddadir. Mumlar o'simliklarni suvsizlanishdan, 
namlanishdan 
va 
mikroblar 
ta'siridan 
himoya 
qiladi. 
Fosfatidlar.
Ular yog'simon moddalar bo'lib, oqsillar bilan birikib lipoproteinli 
membranalar hosil qiladi. Moyli o'simliklarda ko'p uchraydi. Masalan chigitda-18% 
bo'lsa, bug'doyda-0,4% bo'ladi. 
Glikolipidlar
-murakkab modda bo'lib, lipidlarning uglevodlar bilan hosil qilgan 
birikmasidan iborat. Uglevodlar tarkibidan galaktoza uchraydi. Glikolipidlar 
barglarda ko'p bo'lib, zahira moddasi holida ham to'planishi mumkin. 
Oqsillar.
Ular azot tutuvchi murakkab birikmalar bo'lib, zahiraga aleyron 
ko'rinishida yig'iladi. Ma'lumki, aleyron 
donachalari bu qurib qolgan vakuolalardir
, 
ular ko'pincha urug'larda uchraydi. Oqsillar proteolatik fermentlar ta'sirida 
parchalanib erkin aminokislotalarga parchalanadi. Oqsillar bug'doyda 13-15%, 
chigitda-35-40%, amarantda-19-21% bo'lsa, asosan dukkakli o'simliklar donida ko'p 
miqdorda uchraydi.