3- mavzu. Hujayraning kimyoviy tarkibi. Anorganik moddalar. Reja: Sitoplazmaning kimyoviy tarkibi

O'SIMLIK HUJAYRASINING KIMYOVIY TARKIBI
O'simlik hujayrasi ham xuddi hayvon hujayrasi kabi organik va anorganik 
moddalardan iborat. Suv va boshqa anorganik moddalar hujayraning asosiy qismini 
tashkil qiladi. Organik moddalardan oqsillar, uglevodlar o'simlik hayotida o'ta muhim 
vazifani bajaradi. Organik moddalar tarkibida uglerod, kislorod, vodorod va azot 
ko'proq uchraydi, shuning uchun ularni organogenlar deyiladi. Uglerod-45%, 
kislorod-42%, vodorod-6,5% va azot-1,5%.O'simlik qoldiqlari kuydirilganda kul 
tarkibida bir qator elementlarning oksidlari qoladi. Bularni barchasi o'simlik quruq 
massasini besh foizini tashkil qilishi mumkin.Bundan tashqari kul tarkibida juda oz 
miqdorda bo'lsada, mis, molibden, rux, marganes kabi elementlar uchraydi. Ularni 
mikroelementlar deb ataladi. 
O'simlikdagi zahira moddalar.
Ular asosan ikki xil bo'ladi. Birinchisi-azotsiz 
birikmalar bo'lib ularga uglevodlar va yog'lar kiradi. Ikkinchisi oqsil birikmalaridir. 
Uglevodlar C, H, O dan tashkil topadi va ularning eng ko'p tarqalgan formasi-
kraxmal-(C
6
H
10
O
5
)
n
. U o'simliklarda fotosintez jarayonida hosil bo'ladi va kraxmal 
donachalari ko'rinishida to'planadi. Sholida-80%, bug'doyda 60-70%, amarantda-60-
65%, kartoshkada-20% kraxmal uchraydi.Kraxmal suvda erimaydi, ammo kolloid 
eritma hosil qiladi. Kraxmalga yod bilan sifatli reaksiya qilinganida uning ko'k 
rangga bo'yalishi kuzatiladi. Kraxmal hujayralardagi amilaza fermentlari ta'sirida 
dekstran va maltozagacha parchalanadi. 

---

amilaza
(C
6
H
10
O
5
)
n
+ H
2
O C
12
H
22
O
11
Polisaxaridlarga 
kraxmaldan tashqari sellyuloza ham kiradi. U o'simlik hujayra 
po'stining asosini tashkil qiladi. Bargning 15-25%, yog'ochning-50%, paxta 
tolasining-90% 
sellyulozadan 
iborat. 
Sellyuloza 
suvda 
erimaydi. 
Gemisellyuloza
ham hujayra po'stining asosiga kiradi, suvda erimaydi, ishqorlarda 
yaxshi 
eriydi. 
U 
o'simliklarning 
yog'ochlik 
qismida 
ko'p 
uchraydi.