3 – Mavzu: Bilish nazariyasi. Reja

3 – Mavzu: Bilish nazariyasi.
Reja:

1. 
   Bilishning mazmuni va moxiyati, asosiy turlari va shakllari.
   
2. 
   Falsafa tarixida bilishga oid qarashlar evolyuciyasi, bilishda sub`ekt va ob`ektning uzaro aloqasi. Xissiy, empirik, nazariy, mantiqiy va intuitiv bilish darajalarining uzaro aloqasi va farqi.
   
3. 
   Xaqiqat bilish mezoni, uning asosiy shakllari va koncepciyalari.
   
4. 
   Bilish metodologiyasi. Metodlarning tasnifi. Xozirgi zamon metodologiyasi.
   

Tayanch tushunchalar: Dunyoni anglash, in`ikos, psixika, ong, til, ongning tuzilishi, o`z-o`zini anglash, «Informatsion portlash» Ijtimoiy ong, individual ong, odatiy va nazariy ong, ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy mafkura, milliy mafkura, axborot dunyosining globallashuvi, bilish, gnoseologiya, bilim, kundalik (empirik) bilim, nazariy bilim, bilish ob`ekti, bilish sub`ekti, hissiy bilish, mantiqiy bilish, ilmiy bilish metodlari, nazariya, haqiqat, nisbiy haqiqat, mutlaq haqiqat.

Bilish va bilim. Bilishning mohiyati, shakllanish va rivojlanish qonuniyatlari, xususiyatlarini o`rganish falsafa tarixida muhim o`rin egallab kelmoqda. Inson o`z bilimi tufayli borliq, tabiat, jamiyatni va nihoyat, o`z-o`zini o`zgartiradi. Bilishga qaratilgan inson faoliyatini va uni amalga oshirishning eng samarali usullarini tadqiq etish falsafa tarixida muhim ahamiyatga ega. Shu bois ham falsafaning bilish masalalari va muammolari bilan shug`ullanuvchi maxsus sohasi — gnoseologiya vujudga keldi.
Inson bilishi nihoyatda ko`p qirrali, murakkkab va ziddiyatli jarayondir. Gnoseologiya asosan, bilishning falsafiy muammolarini hal etish bilan shug`ullanadi. Har bir tarixiy davr jamiyatning rivojlanish ehtiyojlaridan kelib chiqib, gnoseologiya oldiga yangi vazifalar qo`yadi. Xususan, XVII asr o`rtalarida evropalik faylasuflar ilmiy bilishning ahamiyati, haqiqiy ilmiy bilishlar hosil qilishning usullarini o`rganish, ilmiy haqiqat mezonini aniqlash bilan shug`ullandilar. Tajribaga asoslangan bilimgina haqiqiy bilimdir, degan g`oyani olg`a surdilar.
XVIII asr mutafakkirlari ilmiy bilishda inson aqli imkoniyatlariga, ratsional bilishning hissiy bilishga nisbatan ustunligiga alohida urg`u berdilar. Buyuk nemis faylasufi I. Kant bilish natijalarining haqiqiyligi xususida emas, balki insonning bilish qobiliyatlari haqida bahs yuritdi. Gnoseologiya oldida inson olamni bila oladimi, degan masala keskin qo`yildi. Insonning bilish imkoniyatlariga shubha bilan qaraydigan faylasuflar agnostiklar deb ataldilar.