28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

50-MAVZU.  DAVR XARAJATLARI HISOBI.
 
(maruza  2 soat) 
 
REJA: 
1.
 
Davr xarajatlari hisobi schyotlari. 
2.
 
Davr xarajatlari hisobini umumlashtiruvchi schyotlar tarkibi
. 
 
Tayanch  iboralar:
  Xarajatlar  turlari,  davr  xarajatlari,  mamuriy  xarajatlar,  sotish 
xarajatlari, boshqa o’erasion xarajatlar. 
9400 - Davr xarajatlari hisobi schetlari 
Sotish    xarajatlari,    boshqaruv    xarajatlari,    xizmat    ko’rsatuvchi  xo’jaliklarning 
xarajatlari,  chshlab  chiqarish  jarayoni  bilan  bevosita  bog’liq,  bo’lmagan  boshqa 
o’erasion xarajatlar to’g’risidag’ axborot kuyidagn schyotlarda umumlashtiriladi: 
9410 - Sotish xarajatlari hisobi schetlari 
9420 - Ma'muriy xarajatlar hisobi schetlari 
9430 - Boshqa o’erasion xarajatlar hisobi schetlari 
9440  -  Kelgussda  sol’kka  tortiladigan  bazadai  chegiriladigan  hisobot  davri 
xarajatlari hisobi schetlari 
9450 - Xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklar hisobi scheti 
Davr xarajatlarining tarkibi Ishlab chiqarilgan va sotilgan maxsulot ish, xizmatlar) 
bo’yicha  xarajatlar  tarkibi  va  moliyaviy  natijalarni  shakllantirish  to’g’risidagi 
Nizom" (Vazirlar Maxkkamasining 1999 yil 5 fevral 54-sonli qarori), shuningdek, 
¹ 4 "Tovar-moddiy zaxiralar" BXMA ‘lan tartibga solinadi. 
9410  -  "Sotish  xarajatlari  -hisobi  schetlari"  schetida  maxsulotni  yetkazib 
berish)  bo’yicha  xarajatlar,  ya'ni  maxsulotni  xaridorga  yetkazib  ber’sh,  trans’ort 

---

 
247 
vositalariga  ortish,  marketing  bilan  shugullanuvchn  xodimlar  va  bo’limlarning 
chiqimlari  va  boshqalar  bilan  bog’liq.  sarflar  uz  aksini  to’adi.  Unda  kuyidagi 
schetlar ochilishi mumkin: 
9411 - "Saqlash va tashish xarajatlari" 
9412 - "Reklama va sotishga kumaklashish xarajatlari" 
9413 - "Urash, qayta saralash va idish xarajatlari" 
9414 - "Mexnatga xak. tulash bo’yicha xarajatlar" 
9415 - "Mexnat xaki chiqididan ajratmalar" 
9419 - "Boshqa savdo xarajatlari" 
9420  -  "Ma'muriy  xarajatlar  hisobi  schetlari"  schetida  korxonani  boshqarish 
xarajatlari,  umumma'muriy  ahamiyatidagi  asosiy  vositalarni  ta'mirlash  xarajatlari, 
umumxo’jalik  a-hamiyatidagi  inshootlarning  ijara  xulosalari  va  boshqa  sarflar 
hisobga olinadi. Unda kuyidagi schetlar bo’lishi mumkin: 
9421 - "Mexnatga xak tulash bo’yicha xarajatlar" 
9422 - "Mexnatga xak tulash fondidan ajratmalar" 
9423 - "Umummamuriy asosiy vositalarning amortizasiya xarajatlari" 
9424 - "Umumma'muriy asosiy vositalarning ijarasi bo’yicha xarajatlar" 
9425 - "Umumma'muriiiiy asosiy vosntalarni sugurta xarajatlari" 
9426 - "Umummamuriy nomoddiy aktivlarning amortszasiyas bo’yicha xarajatlar" 
9427 - "Yukori tashk’lotlarni asrash xarajatlari" 
9429 - "Boshqa ma'muriy xarajatlar" 
9430  -  "Boshqa  o’erasion  xarajatlar  hisobi  schetlari"  schetida  ilmiy-tadkikot  va 
konstruktorlik    tajriba  ishlari  xarajatlari,  boshqaruv  tizimi  va  ishlab  chiqarishni 
rivojlantirish  xarajatlari,    xodimlarga  moddiy  yordam  (shu  jumladai,  ishlab 
chiqarishdagi  xodimlarga),  tabiiy  kamayishdan  yukotishlar,  TMZlar  qiymatini 
kamaytirishdan  kurilgan  zararlar  sud  xarajatlari,  yangi  ishlab  chiqarish 
jarayonlarini (kapital kuyilmalar sifatida hisobga olinadigan kapital kuyilmalardai 
tashkari)  uzlashtirish  sarflari  va  ishlab  chnkarish  jarayoni  hamda  moliyaviy 
faoliyat  bilan  borlik  bo’lmagan  xo’jalik  (o’erasion)  faoliyat  jarayonida  vujudga 
keluvchi va favqo’lodda xarajatlar moddalari sifatiga ega bo’lmagan boshqa sarflar 
aks ettiriladi. Unda nuyidagi schetlar ochilishi mumk’n: 
9431 - "Asosiy vositalarni sotilishi turli chiqim bo’yicha zararlar 
9432 -"Boshqa aktivlarni sotilishi va turli chiqimi bo’yicha zararlar 
9433 - "Moddiy boyliklarning kamomadi va buzulishi bo’yicha xarajatlar" 
9434 - "Dargumon qarzlar bo’yicha xarajatlar" 
9435 - "TMZlar qiymatini kamaytirishdan zararlar" 
9436  -  "  Asosiy  vositalar  va  boshqa  Uzoq  muddatli  aktivlar  qiymatini 
kamaytirishdan zararlar" 
9439 - "Boshqa o’erasion xarajatlar" 
9440  -  "Kelgusida  soliqqa  tortiladigan  bazadan  chegiriladigan  hisobot  davri 
xarajatlari"  schetida  xarajatlar  tarkibi  to’g’risidagi  Nizomning  2-ilovasida 
keltirilgan  kelgusida  soliqqa  tortiladigan  bazadan  chegiriladngan  xarajatlar  aks 
ettiriladi.  9440  -  "Kelgusida  soliqqa  tortiladigan  bazadan  chegiriladigan  hisobot 
davri .xarajatlari" schetining debetidagi summa 9900  -"Yakuniy moliyaviy natija" 
schetining  debetiga  o’tkaziladi.  Hisobot  davri  ichida  bu  schetda  yigilgan  axborot 

---

 
248 
010  "Soliqqa  tortiladigan  bazadan  chegiriladigan  xarajatlar"  balansdai  tashkari 
schetining  kirimiga  yoziladi.  010  -  balansdan  tashkari  schetning  analitik  hisobi 
xarajatlar  tarkibi  tutrisidagi  Nizomi  2-ilovasida  keltirilgai  soliqqa  tortiladigan 
bazadan  chiqariladigan  xarajatlarning  ulchami  va  ularnn  chiqiarish  muddatlari 
to’g’risidagi axborotn ta'minlashi kerak. 
9450  -  "Xizmat  ko’rsatuvchi  xo’jaliklar"  schetida  mazkur  korxonaning 
asosiy  faoliyati  bo’yicha  maxsulot  ishlab  chiqarish  ,  ishlar  bajarish  va  xizmatlar 
ko’rsatish  bilan  bog’liq  bo’lmagan  xarajatlar  hisobga  olinadi.  Ularga  sogliknn 
saqlash ob'ektlarni, bolalar bogchalarini, uy-joy kommunal xo’jalig’  
ob'ektlarini, madaniy va s’ort ob'ektlari kabi korxona balaisida turuvch’ obektlarni 
asrash va  
ulardan  foydalanish  xarajatlari  kiradi.Davr  sarflarini  hisobga  oluvchi  schetlar 
(94)dagi summalar 9900 -"Yakuiiy moliyaviy natija" schetining debetiga o’tkazish 
yo’li bilan yo’iladi.