28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

 
 
 

---

 
206 
Mulkchilik  huquqi  korxonaga  tegishli  nomoddiy  aktivlarning  mavjudligi  va 
harakati  to’g’risidagi  axborotlarni  umumlashtirish  quyidagi  schyotlarda  amalga 
oshiriladi: 
0410 "Patentlar, litsenziyalar va nou-xau"; 
0420 "Savdo markalari, tovar belgilari va sanoat namunalari"; 
0430 "Dasturiy ta’minot"; 
0440 "Er va tabiat resurslaridan foydalanish huquqlari"; 
0450 "Tashkiliy xarajatlar"; 
0460 "Franchayz"; 
0470 "Mualliflik huquqlari"; 
0480 "Gudvill"; 
0490 "Boshqa nomoddiy aktivlar". 
Aktivlarni buxgalteriya hisobiga nomoddiy aktivlar sifatida qabul qilishda bir 
vaqtning o’zida quyidagi shartlar bajarilishi kerak: 
a) moddiy-ashyoviy tuzilish (shakl)ga ega bo’lmasligi; 
b)aktivlardan  maіsulot  ishlab  chiqarishda,  ishlar  bajarish  yoki  xizmatlar 
ko’rsatishda  yoxud  korxonaning  ma’muriy  va  boshqa  funktsiyalari  uchun  uzoq 
muddat, ya’ni davomiyligi 12 oydan yuqori foydali xizmat muddati yoki agar u 12 
oydan  oshadigan  bo’lsa,  oddiy  operatsion  tashqi  mobaynida  foydalanish.  Bunda 
aktivning  qiymati  bir  birlik  (komplekt)  uchun  O’zbekiston  Respublikasida 
belgilangan  (xarid  qilish  paytida)  eng  kam  ish  іaqi  miqdorining  kamida  ellik 
baravarini tashkil qiladi. Korxona raіbari nomoddiy aktivlar tarkibida hisobga olish 
maqsadida  hisobot  davri  uchun  aktivlar  qiymatining  kamroq  chegarasini 
belgilashga  haqli; 
O’zR  AV  14.02.2009  y.  1485-1-son  bilan  ro’yxatga  olingan 
O’zR MV Buyrug’i 
Nomoddiy  aktiv  identifikatsiyalanadigan  bo’lib  hisoblanadi,  agarda  u 
quyidagi  mezonlardan  biriga  muvofiq  kelsa: 
O’zR  AV  14.02.2009  y.  1485-1-son 
bilan ro’yxatga olingan O’zR MV Buyrug’i  
a) ajraladigan bo’lsa, ya’ni uni korxonadan ajratib bo’lsa hamda sotish, berib 
yuborish,  ijaraga  berish,  alohida  yoki  ular  bilan  bog’liq  aktiv,  kontrakt  yoki 
majburiyat bilan birga ayirboshlash (gudvilldan tashqari) mumkin bo’lsa. 
Agar  EІM  uchun  dasturlar  va  ma’lumotlar  bazasi  tegishli    asosiy  vositaning 
(shu  jumladan  o’rnatilmagan)  tarkibiy  qismi  hisoblansa,  u  moddiy  aktiv 
ahamiyatiga  ega  bo’lgan  asosiy  vosita  bilan  birga  qaraladi.  Agar  EІM  uchun 
dasturlar  va  ma’lumotlar  bazasi  tegishli    asosiy  vositaning  tarkibiy  qismi 
hisoblanmasa  va  mutlaq  huquq  korxonaga  tegishli  bo’lsa,  u  nomoddiy  aktiv 
hisoblanadi;  
b)  ushbu  huquqlar  beriladigan  yoki  korxonadan  yoxud  boshqa  huquq  va 
majburiyatlardan  ajraladigan  bo’lishidan  qat’i  nazar,  shartnomaviy  va  boshqa 
yuridik huquqlardan paydo bo’ladi 
Ob’ektlarni  nomoddiy  aktivlarga  kiritish  tartibi  va  ularning  tarkibi 
qonunchilik asosida hamda O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 
1998  yil  12 oktyabrda  49-son bilan  tasdiqlangan  (7-BHMS)  "Nomoddiy  aktivlar" 
Buxgalteriya  hisobining  milliy  standarti  (20.10.1998  y.  506-sonli  ro’y., 

---

 
207 
"O’zbekiston  Respublikasi  vazirliklari,  davlat  qo’mitalari  va  idoralari  me’yoriy 
hujjatlar axborotnomasi", 1999 y., 6-son) asosida tartibga solinadi. 
 Nomoddiy  aktivlar  quyidagi  ob’ektlar  uchun  aniqlanadigan  boshlang’ich 
bahoda nomoddiy aktivlarni hisobga oluvchi schyotlarda hisobga olinadi: 
a)  ta’sischilar  tomonidan  korxonaning  ustav  kapitaliga  ulush  hisobidan 
kiritilgani - tomonlarning kelishuvi bo’yicha; 
b)  to’lov  asosida  boshqa  korxona  va  shaxslardan  xarid  qilingan  ushbu 
ob’ektlarni  xarid  qilish  va  tayyor  holatga  keltirish  bo’yicha  amalga  oshirilgan  - 
haqiqiy xarajatlar bo’yicha; 
v)  boshqa  korxona  va  shaxslardan  tekinga  olingan  ob’ektlar  -  kirim  qilish 
sanasidagi  bozor  bahosida  yoki  qabul  qilish-topshirish  hujjatlarida  ko’rsatilgan 
qiymat bo’yicha; 
g)  korxonaning  o’zi  tomonidan  yaratilgan  yoki  korxonaning  o’zida  ilmiy  - 
tadqiqot ishlari natijasida olingan ob’ektlar - haqiqiy tannarxi bo’yicha. 
Ta’sischilar  tomonidan  korxonaning  ustav  kapitaliga  ularning  ulushlari 
hisobiga  kiritilgan  nomoddiy  aktivlarni  kirim  qilish  (0400)  nomoddiy  aktivlarni 
hisobga oluvchi schyotlarning debetida va 4610 "Ustav kapitaliga ta’sischilarning 
ulushlari bo’yicha qarzi" schyotining kreditida aks ettiriladi. 
Boshqa korxona va shaxslardan xarid qilingan nomoddiy aktivlar, nomoddiy 
aktivlarni  hisobga  oluvchi  schyotlarning debeti, 0830  "Nomoddiy  aktivlarni xarid 
qilish" schyotining kreditiga kirim qilinadi.Boshqa korxona va shaxslardan tekinga 
olingan nomoddiy aktivlarning kirim qilinishi nomoddiy aktivlarni hisobga oluvchi 
schyotlarning  debetida,  8530  "Tekinga  olingan  mulk"  schyoti  bilan  bog’langan 
holda aks ettiriladi. 
Agar  nomoddiy  aktiv  korxonaning  o’zi  tomonidan  yaratilsa  va  uni  yaratish 
xarajatlarining aniq summasini aniqlash imkoni mavjud bo’lsa, u holda nomoddiy 
aktiv  haqiqiy  tannarxi  bo’yicha  aks  ettiriladi.  Nomoddiy  aktivlarning  haqiqiy 
tannarxini  aniqlash  imkoniyati  mavjud  bo’lmagan  holda  ushbu  xarajatlar  ilmiy-
tadqiqot  ishlari  (ITI)  yoki  ilmiy-tadqiqot,  sinov  konstruktorlik  ishlari  (ITSKI) 
xarajatlari sifatida aks ettiriladi. 
"Gudvill  (firma  bahosi)"ning  buxgalteriya  hisobi  O’zbekiston  Respublikasi 
Moliya  vazirligi  tomonidan  1998  yil  12-oktyabrda  49-son  bilan  tasdiqlangan  (7-
BHMS)  "Nomoddiy  aktivlar"  Buxgalteriya  hisobining  milliy  standartiga 
(20.10.1998  y.  506-sonli  ro’y.,  "O’zbekiston  Respublikasi  vazirliklari,  davlat 
qo’mitalari  va  idoralari  me’yoriy  hujjatlar  axborotnomasi",  1999  y.,  6-son) 
muvofiq amalga oshiriladi. 
Nomoddiy  aktivlar  chiqib  ketganda  (sotilganda,  tekinga  berilganda  va 
boshqalarda)  ularning  boshlang’ich  qiymati  nomoddiy  aktivlarni  hisobga  oluvchi 
tegishli schyotlarning (0400) kreditidan 9220 "Boshqa aktivlarning chiqib ketishi" 
schyotining debetiga hisobdan chiqariladi. 
 
 
 
 
 

---

 
208 
 Nomoddiy aktivlarni hisobga oluvchi schyotlar (0400)ning bog’lanishi