28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Muammo:
 Ashyoviy 
ro’yxatga olishning 
vazifalarini bila olish.
 
Esda tuting 
 
Xozirgi  kunda  ashyoviy  ro’yxatga  olishning  ikki  xil 
turi mavjud: 
-rejali ro’yxatga olish; 
-to’satdan ro’yxatga olish. 
 

---

 
98 
Masalan, asosiy vositalar bo’yicha ro’yxatga olish bir yilda bir marotaba bajarilib, 
u  birinchi  noyabrdan  kechiqtirmay  o’tgaziladi.  Kassadagi  naqd  pullar  bir  oyda 
kamida ikki marotaba ro’yxatga olinishi talab qilinadi.  
 
To’satdan  ro’yxatga  olish  korxonalarda  ma’lum  bir  sabablarga  ko’ra 
o’tkaziladi.  Masalan,  moddiy  javobgar  shaxsni  almashtirish  yoki    tashqi  nazorat 
organlari  tomonidan  tekshiruv  ishlarini  olib  borish  taqqozo  etilgan  vaqtlarda 
o’tkaziladigan ro’yxatga olish to’satdan ro’yxatga olish tarkibiga kiradi.    
 
Korxonalarning 
mol-mulklarini 
ro’yxatga  olish  uchun  oldindan 
buyruqlashtiriladi va buning uchun komissiya tarkibi tasdiqlanadi.Har bir xo’jalik 
ob’ektidagi mol- mulkni ro’yxatga olishdan oldin moddiy javobgar shaxsdan tilxat 
olinadi. Bu tilxat mazkur ob’ektda o’z vaqtida kirim qilinmay qolgan hech qanday 
moddiy  qiymatliklar  yo’qligi  va  boshlang’ich  xujjatlar  o’z  vaqtida 
rasmiylashtirilayotganligi to’g’risida maolumot beradi. 
 
Demak,  ashyoviy  ro’yxatga  olish  deb,  xo’jalik  mablag’’larini  haqiqiy 
miqdorini  tekshirish  yordamida,    uning    natijalarini  buxgalteriya  hisobi 
maolumotlari bilan solishtirish asosida  aniqlashga aytiladi. 
 
 
Ashyoviy ro’yxatga olish natijasida mol-mulkning kamomadi yoki ortiqcha 
ekanligi  aniqlanadi.  Agar,  xaqiqiy  maolumotlar    buxgalteriya  maolumotlaridan  
kam  bo’lsa,  u  holda  mol  -  mulkning  kamomadi  aniqlangan  bo’ladi,  uning  aksi 
bo’lsa u xolda ortiqcha deb hisoblanadi.  
Joylarda 
qiymatlik 
va 
pul 
mablag’’larini  yo’qlama  qilish,  korxona  buxgalteriyasi  bilan  birgalikdayo’qlama 
qilish natijalarini  aniqlashda qatnashish, navlar almashuvi natijasida sodir bo’lgan 
kamomad  bilan  xar  bir  ortiqchaliklarni  o’zaro  berkitish  va  tabiiy  kamayish 
meoyorlari  chegarasida  kamomadlarni  hisobdan  chiqarish  masalalari  bo’yicha 
takliflar  ishlab  chiqish,  mol-moddiy  qiymatliklarni  qabul  qilish,  saqlash  va 
chiqarish, ularning hisobi va butligi ustidan nazoratni yaxshilash masalalari xamda 
meoyordan  ortiq  va  foydalanilmayotgan  moddmiy  qimatliklarni  sotish  haqida 
takliflar  qilish,  yo’qlama  qilishni  korxona  buyrug’ida  ko’rsatilgan  muddatda 
o’tkazish  va  uni  o’tkazish  tartibini  saqlash,  ro’yxatga  yozilgan  maolumotlarning 
xaqiqatga to’g’ri kelishini ta’minotlash va yo’qlama qilish materiallarini to’g’ri va 
o’z  vaqtida  rasmiylashtirish  uchun  korxonada  qiymatliklarni  yo’qlama  qiluvchi 
ishchi  yo’qlama  qilish  komisiyasi
 
tuziladi.  Bu  komisiyaning  raisi  shu  korxona 
raxbarinigvakili  bo’ladi.  Komisiya  tarkibigi  mutaxassis,    muxandis,  texnolog, 
mexaniq  ishni  amalga  oshiruvchi,  iqtisodchi,  buxgalteriya  xodimi  va  boshqalar 
kiritiladi.  Komissiyaga  qiymatliklarni  yo’qlama  qilish,  baholarni  va  boshlang’ich 
va hujjatlarni yaxshi biladigan korxona xizmatchilari qo’shilishi kerak.  
 
Yil davomida yo’qlama qilishlar o’rtasida korxonalarda muntazam ravishda 
mol  -  moddiy  qiymatliklarni  sao’lanish  joylarida  tekshirib  turish  va  saralab