28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

 Inventarizatsiya  jarayonida  anqlangan  tovar-material  zaxiralari 
kamomadi va ortiqchasining buxgalteriya hisobi va soliqka tortish
 
-  Inventarizatsiya  jarayonida  aniqlangan  tovar-material  zaxiralarining 
kamomadi xakikiy (balans) qiymati bo’yicha hisobdan chiqariladi
 va
 buxgalteriya 
hisobida kuyidagicha aks ettiriladi: 
debet  5910  «Kamomadlar  va  qiymatliklarning  buzilishidan  yukotishlar» 
schyoti; 
kredit tovar-material zaxiralarini hisobga oluvchi schyotlar (1000-2900). 
-  Moddiy  javobgar  shaxs  (yoki  boshqa  xodim)  aybdor  deb  tan  olingan 
xollarda  va  agar  baxolash  natijasida  kam  chiqkan  tovar-material  zaxiralarining 

---

 
105 
bozor  qiymati  (undiriladigan  summa)  kam  chiqkan  tovar-material  zaxiralarining 
xakikiy (balans) qiymatidan yukori bulsa, daromad summasi buxgalteriya hisobida 
kuyidagicha aks ettiriladi: 
debet 4730 «Moddiy zararni koplash bo’yicha xodimlarning qarzi» schyoti – 
aybdor  shaxs  yoki  moddiy  javobgar  shaxsdan  undirilishi  lozim  bo’lgan  kam 
chiqkan tovar-material zaxiralarining bozor qiymatiga; 
kredit  5910  «Kamomadlar  va  qiymatliklarning  buzilishidan  yukotishlar» 
schyoti - kam chiqkan tovar-material zaxiralarining xakikiy (balans) qiymatiga; 
kredit 9320 «Boshqa aktivlarning chiqib ketishidan foyda» schyoti - aybdor 
shaxs  yoki  moddiy  javobgar  shaxsdan  undirilishi  lozim  bo’lgan  kam  chiqkan 
tovar-material  zaxiralarining  bozor  qiymati  va  kam  chiqkan  tovar-material 
zaxiralariiing  xakikiy  (balans)  qiymati  urtasidagi  farkiga.  Tovar-material 
zaxiralarining  kamomadidan  kurilgan  daromad  summasi  umumiy  belgilangan 
tartibda soliqka tortiladi. 
-  Moddiy  javobgar  shaxs  (yoki  boshqa  xodim)  aybdor  deb  tam  olingan 
xollarda  va  agar  baxolash  natijasida  kam  chiqkan  tovar-material  zaxiralarining 
bozor  qiymati  (undiriladigan  summa)  kam  chiqkan  tovar-material  zaxiralarining 
xakikiy  (balans)  qiymatidan  past  bulsa,  kurilgan  zarar  summasi  buxgalteriya 
hisobida kuyidagicha aks ettiriladi: 
debet 4730 «Moddiy zararni koplash bo’yicha xodimlarning qarzi» schyoti – 
aybdor  shaxs  yoki  moddiy  javobgar  shaxsdan  undirilishi  lozim  bo’lgan  kam 
chiqkan tovar-material zaxiralarining bozor qiymatiga; 
debet  9430  «Boshqa  operatsion  xarajatlar»  schyoti  -  aybdor  shaxs  yoki 
moddiy javobgar shaxsdan undirilishi  lozim bo’lgan kam  chiqkan  tovar-material 
zaxiralarining bozor qiymati va kam chiqkan tovar-material zaxiralarining xakikiy 
(balans) qiymati urtasidagi farkiga; 
kredit  5910  «Kamomadlar  va  qiymatliklarning  buzilishidan  yo’kotishlar» 
schyoti - kam chiqkan tovar-material zaxiralarining xakikiy (balans) qiymatiga. 
Tovar-material  zaxiralarining  kamomadidan  kurilgan  zarar  summasi 
daromad  (foyda)  soligini  hisoblashda  umumiy  belgilangan  tartibda  soliq  solish 
bazasini kupaytiradi. 
- Kamomadning aniq aybdori topilmagan yoki moddiy javobgar shaxslardan 
undirib  olish  imkoni  bo’lmagan  xollarda,  kam  chiqkan  tovar-material 
zaxiralarining  kamomadidan  kurilgan  zarar  moliyaviy  natijalarga  olib  boriladi  va 
buxgalteriya hisobida kuyidagicha aks ettiriladi: 
debet 9430 «Boshqa operatsion xarajatlar» schyoti; 
kredit  5910  «Kamomadpar  va  qiymatliklarning  buzilishidan  yukotishlar» 
schyoti. 
Tovar-material  zaxiralarining  kamomadidan  ko’rilgan  zarar  summasi 
daromad  (foyda)  soligini  hisoblashda  umumiy  belgilangan  tartibda  soliq  solish 
bazasini kupaytiradi. 
-  Inventarizatsiya  jarayonida  aniqlangan  hisobga  olinmagan  tovar-material 
zaxiralari  ortikcha  chiqish  aniqlangan  sanadagi  aynan  shunga  o’xshash  tovar-
material  zaxiralarining  bozor  qiymati  bo’yicha  baxolanadi  (ortikcha  chiqish 

---

 
106 
sabablari  va  aybdor  shaxslar  keyinchalik  aniqlanadi)  va  buxgalteriya  hisobida 
kuyidagicha aks ettiriladi: 
debet tovar-materil zaxiralarini hisobga oluvchi schyotlar (1000-2900); 
kredit 9390 «Boshqa operatsion daromadlar» schyoti. 
Inventarizatsiya  jarayonida  aniqlangan  tovar-material  zaxiralar  bo’yicha 
daromad summasi umumiy belgilangan tartibda soliqka tortiladi.