27-mavzu. Aholi daromadlari va uning tabaqalanishi

Taqsimotda ijtimoiy adolat tamoyillari va ularning bozor iqtisodiyotidagi hususiyatlari.

• Taqsimotda ijtimoiy adolat tamoyillarining turlicha talqini:
• Yaratilgan ne'matlar jamiyat a'zolari o’rtasida teng taqsimlanishi kerak.
• Taqsimot jamiyatning eng kam ta'minlangan qatlamining me'yorida (normal) hayot kechirishini ta'minlashi zarur.
• Taqsimot kishilarning jamiyatda tutgan o’rni ya'ni nufuziga qarab amalga oshishi lozim.
• Taqsimotda moddiy va ma'naviy ne'matlar yaratuvchilari mehnatining miqdori va sifati hisobi olinishi zarur.
• Taqsimot resurs egalari (kapital, er, ishchi kuchi, tadbirkorlik layokati)ning ishlab chiqarishning provard natijalariga qo’shgan ulushlariga mos holda amalga oshirilishi lozim.
• Bozor iqtisodiyoti sharoitida taqsimotning hususiyatlari.
• Taqsimot daromadlar cheklanishini inkor qiladi.
• Taqsimot yuqori daromadli sohalarda faoliyat yuritishni tanlash imkonini beradi.
• Daromadlarning resurs egalari o’rtasida taqsimlanishi ularning keyingi (me'yoriy) unumdorligi hamda talab va taklif qonuni talablarini hisobga oladi.
• Daromadlar taqismotiga davlatning aralashuvi qayta taqsimlash jarayoni doirasi bilan cheklanadi.

Lorenc egri chizig’i

• Lorenc egri chizig’i
• Mamlakatlar va aholi turli qatlamlari o'rtasida daromadlar tengsizligini miqdoriy aniqlash uchun Lorenc egri chizig’idan foydalaniladi. Uning yotiq chizig’ida «oilalar ulushi» tik chizig’ida «daromadlar ulushi» joylashtiriladi.
• Daromadlarning mutloq teng taqsimlanish imkoniyatini harakterlovchi va haqiqatda oilalar ulushiga daromadlar taqsimotining real darajasini ko’rsatuvchi ma'lumotlar grafikda joylashtirilib, daromadlar tengsizligi darajasi miqdoriy aks ettiriladi.(chizma).
• Mutloq tenglikni ifodalovchi va Lorenc egri chizig’i o'rtasidagi farq qanchalik katta bo'lsa, daromadlar tengizligi darajasi shuncha yuqori bo'ladi. Aksincha farq qanchalik qisqarsa daromadlar tengsizligi yumshayotganligini bildiradi.

• Tengsizlik darajasi

• 20

• 20

• 40

• 40

• 60

• 60

• 80

• 80

• 100

• 100

• Mutlok tengsizlik (Lorenc egri chizigi)

• Daromad ulushi (foizida)

• Oilalar ulushi (foiz)

• II. Dicel koefficienti.
• Bu kursatkich aholining 10 foiz ancha yuqori ta'minlangan qismining o’rtacha yillik daromadlarini 10 foiz eng kam ta'minlanganlarining huddi shunday daromadlariga nisbati bilan aniqlanadi.
• III. Djini koefficienti
• (Italiya iqtisodchisi Korrodo Djini nomi bilan ataladi).
• Bu ko’rsatkich daromadlar tengsizligi indeksi deb nomlanadi. U qanchalik katta bo’lsa (ya'ni 1,0 ga yaqinlashsa) tengsizlik shuncha yuqori bo’ladi. Aholi daromadlari tenglashib borganda bu ko’rsatkich «O» (nol) ga intiladi.
• Aholi daromadlarining tabaqalanishi o’z ifodasini uning tarkibiy qismlari, shu jumladan ish haqining aholi alohida qatlamlari, iqtisodiyot tarmoqlari va sohalari o’rtasidagi nisbatda topadi.