27 – savol Qilmishning jinoiyligini istisno qiluvchi holatlar sifatida kam ahamiyatli qilmishlar, zaruriy mudofaa va oxirgi zarurat – tushunchasi, ahamiyati va ularni qo`llashdagi muammlolarni bartaraf etish masalalari

Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holat – sodir etilgan qilmishda jinoyat tarkibi elementlari rasmiy jihatdan mavjud bo’lsa-da, lekin ijtimoiy xavfli, g’ayriqonuniy yoki aybli emasligi natijasida uning jinoiyligini istisno etuvchi holatdir.

Qilmishning jinoiyligini istisno etuvchi holatlarning jinoyat qonunida belgilanganligi bunday belgiga ega qilmish (harakat yoki harakatsizlik) sodir etilganda uning jinoiyligini istisno etish majburiy xarakter kasb etishini anglatadi. Boshqacha aytganda, bu kabi qilmishlarni sodir etish jinoiy javobgarlikning asosini keltirib chiqarmaydi. Bu esa qilmishda jinoyat tarkibi mavjud emasligini bildiradi. Shunga ko‘ra, qilmishning jinoiyligini istisno etuvchi holatlar jinoyat qonuniga xilof bo‘lmaganligi, ularda aybning shakli mavjud emasligi, ijtimoiy xafv tug‘dirmasligi hamda unga nisbatan jinoyat qonunida jazo qo‘llash tahdidi ko‘zda tutilmaganligi sababli ham ular jinoyat deb topilmaydi.

Qonun chiqaruvchi tomonidan qilmishning jinoiyligini istisno etuvchi holatlarning belgilanishi ijtimoiy munosabatlarni jinoiy tajovuzlardan himoya qilishda nafaqat huquqni muhofaza qiluvchi organlar, balki jamiyatning barcha a’zolari faol ishtirok etishiga xizmat qiladi.

Qilmishning jinoiyligini istisno etuvchi holatlarning jinoyat-huquqiy tavsifini yoritishda quyidagi asoslarga ko‘ra jinoyat tarkibining mavjud bo‘lmasligini qayd etish lozim:

– jinoyat obyekti mavjud emasligi, ya’ni qilmishning jinoiyligini istisno etuvchi holatlarda sodir etilgan qilmish jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatlarga tajovuz qilmaydi, aksincha, ularni muhofaza qilish maqsadida amalga oshiriladi;

– jinoyatning obyektiv tomoni, ya’ni qilmishning jinoiyligini istisno etuvchi holatlarda sodir etilgan qilmishning tashqi tomon belgilari garchi ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etishning tashqi jihatlarini ifodalasada, ammo bu qilmish (harakat yoki harakatsizlik) ijtimoiy foydali bo‘lib, jinoiy-huquqiy xarakter kasb etmaydi;

– jinoyatning subyektiv tomoni, ya’ni qilmishning jinoiyligini istisno etuvchi holatlarda sodir etilgan qilmishda shaxsning qilmishga ichki ruhiy munosabati aybning qasd yoki ehtiyotsizlik shaklini keltirib chiqarmaydi (zaruriy mudofaa, oxirgi zarurat, ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlashning zarur choralari chegarasidan chetga chiqish hollari bundan mustasno).

ASOSIY QISM 2