24 Tema. Kalyli to’ginler. Reje

Ta’biyiy kaliyli duzlar
Ta’biyiy kaliyli duzlarda silvinit ha’m kainit en’ ko’p tarqalg’an. Olardın’ quramında ko’p mug’darda xlor bar sebebli (ma’selen, silvinitda 1 kg kaliyge 4 kg xlor tuwrı keledi) temeki, tsitrus eginler, ju’zim,zıg’ır, kanor,grechixa, kartoshka ha’m basqa awıl xojalıq eginlerine keri ta’sir ko’rsetedi.
Silvinit- (_mKSl · _nNaCl). Quramında 14-18% K₂O, 34-38% Na O ha’m 52-55% Cl (yaki 75-80 NaCl) boladı. Arasında ko’k kristalları bolg’an ku’l ren’-qon’ır tu’sli, 1-4mm u’lkenlikte (4 mm den iri fraksiya 20% ten kem) maydalang’an jınıs. Suwda jaqsı eriydi.Gigroskopikligi kem, biraq hawanın’ ıg’allıg’ı joqarı bolg’an sharayatlarda saqlansa, ıg’al tartıp, qurg’atılg’anda birigip qaladı.
Silvinit tiykarg’ı to’gin sıpatında topıraqqa gu’zgi shu’ru’gar waqtında kiritiledi.Bunda xlordın’ tiykarg’ı bo’legi topıraqtın’ to’mengi qatlamlarına juwıladı. Kaliy bolsa TSK ta’tepinen jutıladı. Quramındag’ı natriydin’ ko’p bolıwı (K₂O : Na₂ O = 1 : 2,5) onı qantla’blebi, azıqlıq aw3at ha’m baqa tamır miywelerge isletiwdi talap etedi.
Kainit – quramındag’ı KCl · MgSO₄ · 3N₂O dan tısqarı ko’p mug’darda NaCl tutqan aralaspa. Quramında 10-12% K₂O, 8%ke jaqın Mg O, 40% atirapında Cl ha’m 35% Na₂ O tutadı.
Kainit-langbeynitli jınısların maydalaw jolı menen alınadı. Tiykarg’ı to’gin sıpatında isletiledi. Magniy menen kem ta’miynlengen topıraqlarda tamır miywelerge isletiw usınıs etiledi.

4. Kaliyli to’gin sıpatında isletilgen sanaat shıg’ındıları.

Potash (K₂ CO₃). Fizalogik ta’repten siltili kaliyli to’gin. Quramında 52-55% shekem K₂O tutadı.Nefelindan alyuminiy alıw protsessinde shıg’ındı sıpatında ajıralıp shıg’adı. Xlorg’a ta’sirshen’ eginler ushın en’ jaqsı ballastsiz to’gin.
Ku’l – quramındag’ı kaliy, fosfor, kaltsiy ha’m ayrım mikroelementlerdi tutqan qıymatlı to’gin. Ag’ash, o’simliklerdin’ paqal ha’m sabanları ku’ydirilgende payda bolg’an ku’l quramında ko’p mug’darda kaliy bar.
Ku’l quramındag’ı azot elementinin’ mug’darı ko’p ta’repten terek yaki egin tu’ri, sonın’day, qıy,torf ha’m tasko’mirdin’ sapasına baylanıslı (19-keste).


19-keste