23-variant – topshiriq. Berilgan savollarga yozma tarzda javob tayyorlang

Endogamiya (yun. endo... va — nikoh) — bironta ijtimoiy guruh (qabila, urugʻ, tabaqa va boshqalar)ning oʻz ichidan uylanishini taqozo etuvchi odat. Ibtidoiy jamiyatda urugʻ ekzogam (qarang Ekzogamiya), qabila esa endogam boʻlgan. Ibtidoiy jamoa munosabatlarining buzilish davrida bir qancha xalqlar (malagasiylar, bantu xalqlarining bir qismi, arablar, oʻzbeklar, tuareglar, Dogʻistonning ayrim xalqlari va boshqalar)da urugʻ yoki ichidagi guruhlarda endogam nikoh qaror topdi. Bundan maqsad yaqin qarindoshlar ichida molmulkni saqlash edi. Natijada nikoh akaukalarning bolalari oʻrtasida, amakivachchalar va ota yoki ona tomoniga mansub qarindoshlar oʻrtasida boʻlgan. Ekzogamiya (ekzo... va yun. — nikoh) — ibtidoiy jamiyatda bir urugʻ yoki jamoa aʼzolari orasida jinsiy munosabatlarning taqiqdanganligi. E.ning dastlabki va koʻp tarqalgan shakli ibtidoiy jamoa davridagi ota urugʻi yoki ona urugʻi orasida oʻzaro qarindoshlik munosabatlaridagi urugʻchilik E.dir. E. paydo boʻlishi haqidagi qarashlarni, asosan, 3 guruhga ajratish mumkin. Baʼzi bir tadqiqotchilar (L.G.Morgan va boshqalar) E.ning kelib chiqishini qonqarindoshlar oʻrtasidagi nikoh natijasida yuzaga keladigan zararli oqibatlardan qutulish zarurati bilan, boshqalari esa (E. Taylor, A. M. Zolotarev, K. LeviStros) kishilarning ijtimoiy aloqalarni kengaytirish va jamoalararo munosabatlar oʻrnatishga intilish bilan izohlaydilar. 3guruh tadqiqotchilar (S.P. Tolstov, Yu. I. Semyonov) esa E.ni avvalo jamoada ijtimoiy tinchlikni qaror toptirish vositasi boʻlgan, chunki shu tariqa jinsiy munosabatlar va ular bilan bogʻliq boʻlgan nizolar jamoa doirasidan tashqariga chiqarib qoʻyilgan, deb hisoblaydilar. 19-asrdan boshlab sotsiologlar nikoh institutini tushunishga kirishdilar. Birinchilardan biri Maklennan edi. 19-asrda u barcha ibtidoiy jamoalarning ekzogam va endogam qabilalariga bo'linish versiyasini taqdim etdi. U tashqi nikohlar paydo bo'lishining genezisini tirik qolish uchun kurashni og'irlashtirgan qizlarni o'ldirish an'analari bilan izohladi. Diniy va ijtimoiy me'yorga aylangan {textend} amaliyoti - ayollarni o'g'irlashga ehtiyoj bor edi.Biroq, urushayotgan qo'shnilaridan ajratilgan holda yashaydigan xalqlar bu marosimni qo'llab-quvvatlamadilar va endogam bo'lib qolishdi. Ushbu kontseptsiyaning nomukammalligini guruhlarning endogamiyasi va ekzogamiyasining o'ziga xosligidan ko'rish mumkin, ammo mavjud hodisalarning aniq ta'riflari yo'q edi.

Muammoni hal qilgan navbatdagi olim amerikalik Lyus Genri Morgan edi. U ikkala postulat o'rtasida keskin farqlar mavjud emasligini isbotlab, qonuniy qoidalarning asl mohiyatini aniqladi. Bu bitta hodisaning faqat ikki tomoni. Qabila jamoalarini o'rganish shuni tasdiqladiki, bu klan ekzogamdir va qabilaning boshqa klanlari ichki nikohda bo'lish huquqiga ega. Ekzogamiyani shakllantirish bo'yicha fikrlarning o'xshashligining yo'qligi, taklif qilingan nazariyalar mualliflari jarayonning ob'ektiv mantig'ini ochib bermasliklariga asoslanadi. Ekzogamiyaning birinchi turi matriarxat davrida, onani klanning boshlig'i deb hisoblaganida va qon aloqalari onalik shoxchasi bo'ylab hisoblanganida paydo bo'lgan degan tushuncha mavjud. Bu ayol mevalar, mevalar, hasharotlar va mayda hayvonlarni yig'ish orqali oziq-ovqat oladigan kunlarda bo'lgan.

Matriarxatiya uch turga bo'linadi:

• 
  matrilokal - {textend} er xotin hududida yashaydi;
  
• 
  dislocal - {textend} yangi turmush qurganlar har biri o'z qabilalarida yashashni davom ettiradi;
  
• 
  neolocal - {textend} yangi turmush qurganlar mustaqil ravishda, o'z jamoalaridan tashqarida yashaydilar.
  

Ekzogamiyaning ikkinchi shakli - patriarxal nikoh davri (patrilinealizm), bu erda qarindoshlik darajasi erkaklar qatorida amalga oshirilgan va xotin eri bilan yashagan.