23-bilet Psixologiya amaliy va nazariy fanlarni o‘qitish sifatida. Rеprоduktiv mеtоdning mоhiyati. Psixologiya fanidan dars ishlanmasini tuzish. Javoblar

23-bilet

1. 
   Psixologiya amaliy va nazariy fanlarni o‘qitish sifatida.
   
2. 
   Rеprоduktiv mеtоdning mоhiyati.
   
3. 
   Psixologiya fanidan dars ishlanmasini tuzish.
   

Javoblar.
1. PSIXOLOGIYA NAZARIY VA AMALIY FAN SIFATIDA .
Talabalarni har qanday fanlarni o‘rganishlaridan asosiy maqsadi
hayotiy vazifalarga va amaliy masalalarga ilmiy nuqtayi nazardan
yondashgan holda rganishdir. Psixologiyani o‘rganishda talaba fanni
inson psixologiyasining harakatlari har bir odamning hulq-atvor
ko‘rinishlarining xususiyatlarini tushunish va tushuntirib berish, shaxs
psixologiyasida ilmiy y nalishlarni tahlil qilish maqsadida va shuning
asosida ular bilan kundalik hayotda turli munosabatlarda bo‘lishiga
o‘rganib olish kerakligini bildiradi.
Bu maqsad umumiy bo‘lib har qanday fanni o‘rganishga ham
taalluqli bo‘lgani bilan, u faqatgina talabaning faoliyatiga tegishlidir
aynan u bunga erishishga intilishi kerak.
O‘qituvchi faoliyati haqida gapiradigan bo‘lsak, uning faoliyati,
talabanikidan farqli o‘ziga xos xususiyatga ega. Talabaning maqsadi —
fanni o‘rganish, o‘qituvchining maqsadi - uni tatbiq etishdir. Bu
maqsadlar oxiri oqibat birlashadilar lekin, maqsadlarni qo‘yish
jarayonida ular turli ko‘rinishga ega bo‘ladilar; talaba o‘qituvchidan
«bilim olishga» intiladi, qituvchi esa unga ana shu zarur bilimlarni
«berishga» va mavjud bilimlardan foydalanishga o‘rganishga harakat
qiladi.
Psixologiyani o‘rganishda har bir talaba o‘zining bo‘lajak kasbidan
qafi nazar shaxsning xarakteri va qobiliyatlarini temperamentini va
boshqa xislatlarini aniqlashda, insonning harakatlari va qilayotgan
ishlarini baholash va tahlil qilishda jamiyatda jamoada boshqa odamlar
bilan shaxsiy munosabatlarda psixologik fikrlashga o‘rganib olishi
kerak. Shunday qilib, psixologiyani o‘qitish, jarayonida talabaiarni
psixologiyadan olgan bilimlari, quv maqsadlari asosida ta'lim
jarayonining uning natijalarida birlashadi; undan boshqa odamlar bilan
munosabatlarda ilmiy psixologik bilimlariga amaliy tayanish mahoratini
rivojlantiradi va z navbatida aynan psixologik fikrlash mahorati
shakllanishini bildiradi. ko‘z oldimizga u yoki bu mavzu va b limlarni
qitishni maqsad qilib qo‘yar ekanmiz, fanning turli sohalari
xususiyatlarini hisobga olish kerak.
Misol uchun nazariy (umumiy) psixologiyani tushuntiruvchi deb
nomlash qabul qilingan, amaliy psixologiyani esa hayotiy haqiqatning
turli tomonlarida bu nazariyani: psixik hodisalar holatlari va
vaziyatlariga amaliy qo‘shimcha deb hisoblashadi. Ammo amaliy
psixologiya ham haqiqiy psixik hayotdagi aniq faktlarni tushuntiradi
jumladan, ijtimoiy psixologiya, ijtimoiy hayot hodisalarini guruhlar
xulqi hodisalarini injenerlik psixologiyasi-insonning texnika bilan
zaro munosabati xususiyatlarini, pedagogik psixologiya qitish va
tarbiyaning samaradorligi shartlari bilan bo liq b lgan holatlarni,
tibbiyot psixologiyasi — inson salomatligini yaxshilanishi va
yomonlashishini sabablarini, harbiy psixologiya — insonning xavotirli
vaziyatlardagi harakatlari xususiyatlarini va shu kabi.
Shunday qilib, amaliy psixologiyaning vazifasi nazariy ya'ni
umumiy psixologiya kabi tushuntiruvchi hisoblanadi lekin
psixologiyaning har bir sohasiga taalluqli qiziqishlar doirasidagi
' hodisalarga nisbatan amaliy hisoblanadi.
Psixologik bilimlarni amaliy qo‘llashga kelsak, nazariy va amaliy
psixologiya uchun u hodisalarni tushuntirishdan iborat bo‘ladi,
birinchi holatda — bilimlar tor sohasi nuqtayi nazaridan amaliy
psixologiya aniq bir nazariyasini misol uchun insonning hulqi
sabablarini ma'lum ehtiyojlaridan kelib chiqishi haqidagi
umumpsixologik nazariya asosida tushuntirish mumkin, uchuvchi
sinovchining doimiy xatarli harakatlari sabablar esa aviatsiya
psixologiyasi nuqtayi nazaridan tushuntirish kerak b ladi, chunki
talablarning zi bu yerda aniq va ziga xoslikni anglab etishlari kerak.
Hamma narsada ham huddi shunday hodisalarni kuzatish mumkin.
Endi savol; psixologiyaning amaliy sohalariga psixologik nazariya
xizmat qilsa uni amaliy q Ilash deganda nimalar nazarda tutilishi
mumkin? Bu savolga javob berish amaliy fanlarni qitish maqsadi
bilan bogiiq b ladi. Bu savolga javob ijobiy bo‘lish kerak: amaliy
emas balki nazariy masalalarni hal etishda nazariyani amaliy qo‘llash
deb hisoblash mumkin.
Faoliyatning umumiy psixologik nazariyasi yoki masalan,
rivojlanish va qitish (ya'ni pedagogik psixologiya sohasiga) yoki yin
faoliyatida bola shaxsini shakllantirish qonuniyatlarini aniqlashga (ya'ni
yosh psixologiyasi sohasiga) q llaydigan b lsak, bu biologiya
qonunlarini tibbiyot yoki zoologiya rganadigan hodisalarni
tushuntirishga matematika qonunlarini, qattiq jismlar fizikasi sohasi
rgatadigan hodisalami tushuntirishi uchun q llagandek y l tutgan
b lamiz.
Shuni ham aytish kerakki, psixologiyaning umumiy nazariyasi
faqatgina amaliy psixologik fanlarda, balki boshqa «begona» fanlarda
shuningdek, masalan, pedagogikada yoki sotsiologiyada ham
hodisalarni nazariy tushuntirishda q llanilishi mumkin. Umumiy yoki amaliy psixologik nazariyani boshqa yaqin b lgan yoki yaqin b lmagan fanlarda nazariy rganish masalalariga amaliyotni q llash psixologik nazariyani amalda q llashning ikki turidan biri hisoblanadi. Biri psixik hodisalarni tushuntirish uchun
q llash deb aytish mumkin, ikkinchisi - psixologik hodisalarni qayta
zgartirish ularni tuzatish uchun q llash deb nomlash mumkin, u
amaliy psixologiya vazifasiga kiradi uning ilmiy nomi psixotexnika deb
ataladi. Hozir biz aniqlab olganimizdek, amaliy psixologiyaning qoidasi
nazariy psixologiya qoidasi bilan teng holda psixik hodisalarni
tushuntirish uchun q llaniladi. lekin tushuntirish mavjud b lgan
hodisa va voqealarnigina emas balki qayta tashkil etishlaridan keyin
paydo boiadiganlarga ham taalluqli ekan; shuningdek, taiim-tarbiya,
psixokorreksiya, psixoterapiya va shu kabilar. Amaliy psixologiya
voqealarni pozitiv tuzatishga yoki kerakli yangi maiumotlarni tatbiq
etishga, undan foydalanish faqatgina tushuntirish emas, balki q llash
b lib qoladi.
Shunday qilib amaliy psixologiya ikki turda amaliy q llanilishi ya'ni
aniq psixologik voqealarni tushuntirish uchun (amaliy psixologiyaning
nazariy qismi) va psixikaning u yoki bu tomonlarini qayta tashkil etish
mumkin (amaliy psixologiyaning amaliy qismi yoki psixotexnika).
Agarda o‘quv yurtining psixologiya o‘qituvchisi talabalarning ijodiy
fikrlashlarini rivqjlantirish bilan mash ui boisa va bunda maxsus
76 intellektual mashqlar yordamiga tayansa bunda faqatgina nazariy
psixologiyadagi nazariyalardagi haqiqatni asoslab berish, uning
qonuniyatlarini tushuntirish bilan shu ullansa, baiki amaliy
psixologiya psixotexnika bilan yondoshadi, chunki fikrlash
ko‘nikmalarini amaliy shakllanishiga nazariy psixologiya materiallariga
tayangan holda fikrlash masalalarini (analitik semantik) hal etish
qobUiyatini rivojlantirishdan iborat b ladi.
Shunday qilib, psixologiyani o‘rganishning umumiy maqsadi
o‘quvchilarda (talabalarda) psixik hodisalar va holatlarini umumiy
tushuntirish uchun bilimlarini qo‘llab psixologik fikrlash
mahoratini shakllantirish hamda inson shaxsining rivojlantirish
maqsadida uning psixikasini qayta o‘zgartirish hisoblanadi. Ta'lim-
tarbiya jarayonini tashkil etish, hulq-atvorni psixologik tuzatish yoki
nerv psixik kasalliklarni psixoterapevtik davolash va boshqalar.
Ushbu umumiy maqsad biz yuqorida ko'rganimizdek qator aniq
maqsadlarga ajratilishi kerak. Psixologiyani rganishning aniq maqsadlarini
ajratish tamoiyllaridan biri talabalarni, b lajak mutaxassis sifatida kasbga
y naltirish tamoyU hisoblanadi. Ana shu nuqtayi nazardan ham barcha
talabalarni ikki katta guruhlarga ajratish mumkin:
1) ko‘pchilik — bu psixologiya mutaxassisligi talabalari;
2) kichik guruh — bu talaba psixologlar. Har Ucki guruh uchun
ham psixologiyani qitishdan umumiy maqsad bitta lekin, aniq aaa
maqsadlar ularda turlichadir.
Avvalo, mutaxassis — psixolog bu ishni maqsad qilmagan
ko‘pchilikk talabalar psixologiyani o‘rganishlari, maqsadlarini ko‘rib
chiqishdan boshlaymiz.
Agarda umumiy maqsad bitta bo‘lsa ya'ni amaliy masalalarni hal
etish uchun nazariy bilimlarni qo‘llash orqali psixologik fikrlash
mahoratini shakllantirish bo‘lsa unda savol tug‘iladi. Psixolog
bo‘lmagan mutaxassisning kasbiy faoliyatiga kiruvchi qaysi harakatlarda
bu bilimlarni qo‘llash mahorati kerak bo‘ladi?
Mashhur psixolog E.A.Klimovning fikriga k ra psixologik bilimlar
har qanday psixolog b lmagan mutaxassislar uchun «psixologik
bilimdonlik» uchun kerak chunki unga g‘oyalar, faktlar, qarashlarni
boshqalaming ongiga yetkazishga to‘g‘ri keladi. Bir-birini tushunishga
harakat qilish, o‘qitish, boshqarish bundan tashqari, u « o‘zining ichki
dunyosini va o‘zini takomillashtirishni umumiy asosda yaxshi boshqarish»ni
ham muhim hisoblaydi. Chunki bular faqatgina psixolog
bo‘lmaganlargina taalluqli deb hisoblashgina emas, balki bir xil
darajada ekanligini inobatga olish lozim. Mutaxassis psixologlarga ham
taalluqli deb hisoblash mumkin, shunda psixolog bo‘lmagan
talabalarning o‘qishdan maqsadlari bir-birlarini tushunish, o‘rganish,
boshqarish uchun psixologik bilimdonlik deb tan olish qoladi. Bu bilan
har qanday mutaxassis ham shug‘ullanadi.
Bu fikrni to‘g‘ri deb hisoblash mumkin, lekin qaysi bilimga qarab
odamni yetarii darajada psixologik bilimdonlar yoki yetarii bilimga ega
bo‘lmagan odamlar qatoriga kiritish mumkinligini aniqlab olish mumkin.
Psixologiya masalalarida yetarlicha bilimdonlik chegaralari kasbiy
faoliyatining har bir sohasi uchun faqatgina ziga xos b lish mumkin.
Misol uchun shaxta direktorining psixologik bilimdonligi shaxtyorlar
brigadiri psixologik bilimdonligidan so‘zsiz farq qiladi. Bu ularning
xizmat lavozimlari po onasi turlicha b lgani uchun emas balki
ularning faoliyatlari xarakterida farq bo‘lganligi sabablidir, ular turli
masalalarni hal etadilar, shunga qarab odamlarning zaro
munosabatlarini tahlil qiladilar va baholaydilar ularni o‘rgatadilar va
boshqaradilar. Haqiqatdan ham x jalik masalalarini hal etish uchun
shaxta direktori iqtisodchi va yurist konsultant bilan bir-birlarini
tushunishlari kerak b lsa brigadirda bunday zaruriyat hech qachon
yuzaga kelmasa kerak, shuning uchun bunday masalalarda psixologik
bilimdon b lishga unchalik zaruriyat b lmaydi.
Boshqa turli soha mutaxassis rahbarlari uchun ham psixologik
bilimdonlik haqidagi masalada aynan shu holat takrorlanadi.
Endi psixolog mutaxassisligi b yicha talabalarning psixologiyani
rganish aniq maqsadlarini k rib chiqamiz. Umumiy maqsad —
psixologik fikrlashga rganish albatta, mutaxassis b lmagan
psixologlarga nisbatan yanada k proq darajada bilimlar zaxirasiga ega
b lishi lozim. Psixologik fikrlashga rganish orqali amaliy psixolog
mutaxassis hisoblanmaydi. Mutaxassis amaliyotchi uchun bu unchalik
muhim boimaydi, biroq psixologik fikrlash, bilish va mahoratlari
albatta ularning obr sini k tarishi mumkin edi.
Ammo turli yo‘nalishdagi mutaxassisliklarda (nazariy amaliy)
psixologni o‘rganish umumiy maqsadi bilan bir qatorda o‘zining aniq
maqsadlari ham bor.
Misol uchun psixolog amaliyotchi masalasi Nizomiy nomidagi
TDPU psixologiya fakulteti talabasi faqatgina psixologiyaning
akademik bilimlarni o‘zlashtiribgina qolmay, balki psixologiyaning
fundamental muammolari b yicha ilmiy tadqiqotlarni olib borishga
tayyor boiish kerak, bu bilimlar orqali zining fan haqidagi
bilimlarini kengaytirib boradi. Shu bilan birga u psixologiyaning amaliy
sohasida mutaxassis boimasligi va amaliy psixologiya sohasida yuksak
mahorat bilan hech narsani bajarmasligi mumkin. Bunday holat
s nggi chegara boisin (haqiqatda, psixolog amaliyotchi albatta amaliy
ishlarni ham k plab bajarishi kerak) lekin u psixolog amaliyotchini
qitishning ziga xos maqsadini yaqqol namoyon etadi.
Uning vazifasi - fanni yanada rivojlantirish ilmiy tadqiqotlar
metodologiyasivametodikasiniegallayolishmamlakatimizdagi hamdachet
el nazariy psixologiyasining hozirgi holatini bilishi, fanni yanada rivojlanish
manfaatlarini talab qiladigan tadqiqotlarni bilishkerak.
Bunday mutaxassisni o‘qitishning aniq maqsadlari uning mohiyati
bo‘yicha psixologiyani fan sifatida o‘rgatishdan umumiy maqsad -
ilmiy bilimlarni amaliy qo‘llashni o‘rganib olish, psixologik fikrlashni
bilish lekin amaliy masalalarni hal etishdan k ra k proq nazariy
masalalarni hal etish uchun nazariyani qayta zlashtirish uchun emas,
balki ilgari tushuntirib berilmagan psixik hodisalarni tushuntirib berish
orqali qo‘llashga organib olish kerak.
vvAmaliy psixologiyaga ixtisoslashgan psixologni tayyorlashning aniq
maqsadi boshqacha k rinishda b ladi — pedagogik ishi huquqiy
(yuridik) injenerlik tibbiyot (klinik) va boshqalar, tor doiradagi
tadqiqotlar aniq sohalarida psixik hodisalarni tushuntirish uchun
q llanilishi lozim, zining amaliy qismida esa (psixotexnikada)
psixikani qayta tuzish uchun q llaniladi. Amaliy psixologiyaning
bunday ikki xil vazifasi qitish maqsadini va uni talabalar
rganishlarining maqsadini ham alohida usulda ko‘z oldimizga
kiritishimizga majbur etadi. Maqsadni shunday qo‘yish bizningcha
to‘g‘i boiadi; tanlangan psixologiya sohasida psixik hodisalarni tahlil
qilish baholash va tushuntirish uchun, quvchilarda fikrlash doirasini
psixologik shakllantirish haqida, psixologiyaning ushbu sohasi inson
psixikasini ijobiy zgarishiga, bu sohasidagi ilmiy qoidalarini qo‘llash
va ushbu usullarini ular o‘zlashtirib olishlari lozim. Misol uchun
tibbiyot instituti talabasi shifokor b lishga tayyorlanar ekan bemorni
davolash maqsadida unga psixoprofilaktik ta'sir k rsatish,
psixoterapevtik, psixokorreksion ta'sir k rsatishlar metodlarini egallab
olishi uchun klinik psixologiyani rganadi. Har qanday maktab
qituvchisining qoloqligi yoki aksincha muvaffaqqiyatli qitishning
psixologik sabablari har bir quvchini individual rganib tahlil qilish
mahoratini egallashi bilan belgilanadi.
Shu bilan birga psixologiya qituvchisi o‘z ishini shunday tashkil
qiladiki, o‘qitishning umumiy maqsadi — psixologik fikrlashning
shakllanishi asosan ma'ruza va seminar mash ulotlarida erishmaslikka
harakat qiladi; amaliy mash ulotlarga - laboratoriya hamda
maktablarda bolalar bo chasida korxona va firmalarda yuridik
konsultatsiyalarda, sud va prokraturalarda, tibbiyot muassasalaridagi
quv mash ulotlarida egallaydilar. Shunday qilib, o‘qitish
metodikasining samaraliligi birinchi navbatda o‘qitishning maqsadini
anglab yetish va bunga metodik usullarning barchasining qaratilishiga
bogiiq boiadi.

2. Reproduktiv metodning ahamiyati.
Reproduktiv o'qitish usullari
Fikrlashning reproduktiv tabiati o'qituvchi yoki boshqa manba tomonidan etkazilgan ta'limiy ma'lumotlarni faol idrok etish va yodlashni nazarda tutadi. Ushbu usullarni qo'llash og'zaki, vizual va amaliy o'qitish usullari va usullaridan foydalanmasdan iloji yo'q. Ushbu usullar asosan so'zlar, tabiiy ob'ektlarning namoyishlari, rasmlar, rasmlar, grafik tasvirlar yordamida ma'lumot uzatishga asoslangan.
Bilimning yuqori darajasiga erishish uchun o'qituvchi nafaqat bilimlarni, balki harakat usullarini ko'paytirish uchun bolalar faoliyatini tashkil etadi. Bunday holda (ko'rgazmali mashg'ulotlarda) namoyish bilan brifingga va shou bilan ishlashning tartibini va usullarini tushuntirishga (san'at darslarida) ko'proq e'tibor qaratish lozim. Amaliy topshiriqlarni bajarishda reproduktiv, ya'ni. bolalarning reproduktiv faoliyati mashqlar shaklida namoyon bo'ladi. Reproduktiv usuldan foydalanishda reproduktsiya va mashqlar soni o'quv materialining murakkabligi bilan belgilanadi. Ma'lumki, boshlang'ich sinflarda bolalar bir xil mashq mashqlarini bajara olmaydilar. Shuning uchun mashqlarda yangilik elementlari doimiy ravishda qo'shilishi kerak.
Hikoyaning reproduktiv qurilishida o'qituvchi tayyor faktlarni, dalillarni, tushunchalarni ta'riflaydi, asosiy narsaga e'tiborni qaratadi, uni ayniqsa qat'iy o'rganish kerak.
Reproduktiv ravishda uyushtirilgan suhbat shu tarzda olib boriladiki, o'qituvchi uni bajarish jarayonida talabalarga ma'lum bo'lgan faktlarga, ilgari olingan bilimlarga tayanadi va har qanday faraz, taxminlarni muhokama qilish vazifasini qo'ymaydi. Reproduktiv xarakterdagi amaliy ishlar, talabalar ilgari ilgari yoki shunchaki olgan bilimlarini model asosida qo'llashlari bilan ajralib turadi.
Bundan tashqari, amaliy ish jarayonida talabalar mustaqil ravishda bilimlarni oshirmaydilar. Reproduktiv mashqlar amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishda ayniqsa samaralidir, chunki mahoratni mahoratga aylantirish model bo'yicha takroriy harakatlarni talab qiladi.


Reproduktiv metodlar, ayniqsa o'quv materialining mazmuni asosan informatsion xarakterga ega bo'lgan, amaliy harakatlar usullarining tavsifi bo'lgan, talabalar mustaqil ravishda mustaqil ravishda mustaqil ravishda ma'lumot izlashlari mumkin bo'lgan holatlarda samarali qo'llaniladi.
Umuman olganda, reproduktiv o'qitish usullari maktab o'quvchilarining tafakkurini va ayniqsa mustaqillik, fikrlash moslashuvchanligini to'g'ri rivojlantirishga imkon bermaydi; o'quvchilarning qidiruv faoliyatida ko'nikmalarini shakllantirish. Ushbu usullar haddan tashqari ishlatilganda, bilimlarni o'zlashtirish jarayonini rasmiylashtirishga, ba'zan esa shunchaki talon-taroj qilishga yordam beradi. Reproduktiv usullarning o'zi biznesga ijodiy yondoshish, mustaqillik kabi shaxsiyat xususiyatlarini muvaffaqiyatli rivojlantira olmaydi. Bularning barchasi ularni texnologiya darslarida faol foydalanishga imkon bermaydi, balki maktab o'quvchilarining faol qidiruv faoliyatini ta'minlaydigan ular bilan birga o'qitish usullaridan ham foydalanishni talab qiladi.
Muammoli o'qitish usuli o'quvchilarning ijodiy va aqliy faoliyati natijasida hal qilinadigan muayyan muammolarni shakllantirishni o'z ichiga oladi. Ushbu usul talabalarga ilmiy bilimlarning mantig'ini ochib beradi; muammoli vaziyatlarni yaratishda o'qituvchi talabalarni gipotezalar, mantiqiy fikrlarni yaratishga undaydi; eksperimentlar va kuzatishlar o'tkazish, taxminlarni rad etish yoki tasdiqlash, mustaqil ravishda to'g'ri xulosalar chiqarish imkonini beradi. Bunday holda, o'qituvchi tushuntirishlar, suhbatlar, namoyishlar, kuzatishlar va eksperimentlardan foydalanadi. Bularning barchasi talabalar uchun muammoli vaziyatni yaratadi, bolalarni ilmiy tadqiqotlarga jalb qiladi, ularning fikrlashlarini faollashtiradi, bashorat qilish va tajriba o'tkazishga majbur qiladi. Ammo bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olish kerak.
O'quv materialini muammoli hikoya usuli bilan taqdim etish o'qituvchi haqiqatni aks ettirishi, isbotlashi, umumlashtirishi, tahlil qilishi va talabalarning fikrlashiga olib kelishi, uni yanada faol va ijodiy qilishiga olib keladi. Muammoli o'qitish usullaridan biri bu evristik va muammoli izlash. Dars davomida uning o'qituvchisi talabalar uchun ketma-ket va o'zaro bog'liq savollarni qo'yadi, ularga javob berish orqali ular har qanday taxminlarni qilishlari kerak va keyin o'zlarining adolatlarini mustaqil ravishda isbotlashga harakat qilishlari kerak va shu bilan yangi bilimlarni o'zlashtirishda mustaqil yutuqlarni amalga oshiradilar. Agar evristik suhbat davomida bunday taxminlar odatda yangi mavzuning asosiy elementlaridan biriga taalluqli bo'lsa, unda muammolar izlash jarayonida talabalar bir qator muammoli vaziyatlarni hal qilishadi. Muammoli o'qitish usullari uchun ko'rgazmali qo'llanmalar nafaqat yodlashni kuchaytirish uchun, balki sinfda muammoli vaziyatlarni yaratadigan eksperimental vazifalarni belgilash uchun ham qo'llaniladi.
Muammoli usullar asosan o'quv va kognitiv ijodiy faoliyat ko'nikmalarini rivojlantirish uchun ishlatiladi, ular bilimlarni yanada mazmunli va mustaqil egallashga yordam beradi. Ushbu usul talabalarga ilmiy bilimlarning mantig'ini ochib beradi. 3-sinfda badiiy darslarda muammoli metodologiyaning elementlari kiritilishi mumkin. Shunday qilib, qayiqlarni modellashtirishda o'qituvchi talabalar uchun o'ziga xos muammolar tug'diradigan tajribalarni namoyish etadi. Suv bilan to'ldirilgan stakanga folga soling. Bolalar folga cho'kayotganini tomosha qilishadi.
Nima uchun folga cho'kmoqda? Bolalar folga og'ir materialdir, shuning uchun u cho'kadi. Keyin o'qituvchi folga ichidan bir quti yasaydi va ehtiyotkorlik bilan stakanni ostiga pastga tushiradi. Bolalar bu holatda suv yuzasida xuddi shunday folga ushlab turilganini ko'rishadi. Shunday qilib, muammoli vaziyat mavjud. Va og'ir materiallar doimo cho'kib ketishi haqidagi birinchi taxmin tasdiqlanmaydi. Demak, masala materialning o'zida (folga) emas, balki boshqa narsada. O'qituvchi folga va folga qutisini yana bir bor sinchkovlik bilan o'rganib chiqishni va ularning qanday farqlanishini aniqlashni taklif qiladi. Talabalar ushbu materiallar faqat shakli jihatidan farq qilishini aniqladilar: folga bo'lagi tekis shaklga ega, folga qutisi esa ichi bo'sh hajmli shaklga ega. Bo'shliq narsalar nima bilan to'ldirilgan? (Havo orqali). Va havo ozgina og'irlikka ega. U engil. Xo'sh, qanday xulosaga kelish mumkin? (Hatto ichi bo'sh narsalar, hatto metall singari og'ir materiallardan ham to'ldirilgan (yorug'lik bilan to'ldirilgan (ular cho'kmaydi). Nega metalldan yasalgan katta dengiz qayiqlari cho'kmaydi? (Chunki ular ichi bo'sh)) Agar folga qutisini teshik bilan teshib qo'yilsa nima bo'ladi? (U Nima uchun? (Chunki u suv bilan to'ldiriladi.) Agar kema teshikka tushib, suv bilan to'ldirilsa, kema nima bo'ladi? (Kema cho'kadi.)
Shunday qilib, o'qituvchi muammoli vaziyatlarni yaratib, o'quvchilarni gipotezalarni yaratishga, eksperimentlar va kuzatishlar o'tkazishga undaydi, talabalarga qilingan taxminlarni rad etish yoki tasdiqlash, mustaqil ravishda to'g'ri xulosalar chiqarish imkoniyatini beradi. Bunday holda, o'qituvchi tushuntirishlar, munozaralar, ob'ektlarni namoyish qilish, kuzatuvlar va eksperimentlardan foydalanadi.
Bularning barchasi talabalar uchun muammoli vaziyatlarni keltirib chiqaradi, bolalarni ilmiy tadqiqotlar bilan shug'ullanishga jalb qiladi, fikrlashni faollashtiradi, bashorat qilish va tajriba o'tkazishga majbur qiladi. Shunday qilib, o'quv materialining muammoli taqdimoti umumta'lim maktabidagi o'quv jarayonini ilmiy izlanishlarga yaqinlashtiradi.
Badiiy va tasviriy san'at darslarida muammoli usullardan foydalanish o'quvchilarning muammoli vaziyatlarni, o'quv va kognitiv faoliyatini hal qilishda faollikni oshirish uchun eng samarali hisoblanadi.


Reproduktiv usul.
Oldingi o'qitish usuli olingan bilimlardan foydalanish ko'nikmalarini shakllantirmaydi. Ushbu vazifa reproduktiv usul bilan amalga oshiriladi. Bu maktab o'quvchilarida bilimlarni modelda yoki shunga o'xshash vaziyatda qo'llash qobiliyatlari va ko'nikmalarini rivojlantirishni ta'minlaydi (ijodiy qo'llashdan farqli o'laroq). Amalda bu quyidagicha: o'qituvchi tegishli topshiriqlarni beradi, o'quvchilar esa ularni bajaradilar. Aynan:
O'qituvchi tomonidan tushuntirilgan materiallar takrorlanadi (og'zaki yoki yozma ravishda - doskada, joydan, kartalarda va boshqalar);

• 
  Shunga o'xshash muammolarni, mashqlarni hal qilish;
  

• 
  Aniqlik bilan ishlash (ilgari o'qituvchi tomonidan ishlatilgan);
  

• 
  Tajriba va tajribalarni takrorlash;
  

Asboblar, mexanizmlar va boshqalar bilan ishlash bo'yicha o'qituvchining harakatlarini takrorlang.


Shunday qilib, reproduktiv usulning didaktik mohiyati shundan iboratki, o'qituvchi tushunarli va tushunarli usul orqali allaqachon ma'lum bo'lgan va amalga oshirilgan o'quvchilarning bilimlari va xatti-harakatlarini takrorlash uchun vazifalar tizimini quradi. Ushbu vazifalarni bajaradigan o'quvchilar tegishli ko'nikmalarni rivojlantiradilar.


Reproduktiv usul ham vaqt ichida juda tejamkor, ammo shu bilan birga bu bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga kafolat bermaydi.


Ikkala usul ham - tushuntirish, tasviriy va reproduktiv - o'ziga xosdir. Garchi ular maktab o'quvchilariga ijodiy faoliyat bilan shug'ullanishni o'rgatmasalar-da, lekin bu ularning asosiy shartidir. Tegishli bilim va ko'nikmalar to'plamisiz ijodiy faoliyat tajribasini o'rganish mumkin emas.


3.Psixologiya fanidan dars ishlanmasini tuzish
11 sinf o'quvchilari uchun darsning mazmuni.