23. Avtomatik liniyalar

23.2.
Agregat stanoklar avtomatik liniyalari.
Universal, agregat va maxsus stanoklardan tashkil topgan avtomatik 
liniyalarning asosiy belgilari quyidagilardan iborat: 

O‘rta seriyalab, katta seriyalab va ommaviy ishlab chiqarish uchun xos 
bo‘lgan barqaror texnologik jaraѐnni mavjudligi; 

Texnologik jaraѐnni bajarishdagi diskret xususiyati; 

Ishlov berish marshrutiga muvofiq joylashgan statsionar texnologik 
jihozlardan foydalanish. 
Ushbu xildagi avtomatik liniyalarda mahsulotlarga kompleks, ya‘ni 
mexanikaviy ishlov berish, yig‘ish, tekshirish va boshqa operatsiyalarni o‘z ichiga 

---

olgan, ishlov berish ko‘zda tutilgan. Mazkur liniyalar alohida operatsiyalar 
guruxlarini (tokarlik va frezalash ishlov berish, jilvirlash, parmalash va boshqalar) 
bajarish uchun ham keng ishlatiladi. 
Konstruktiv va tuzilish belgilari bo‘yicha avtomatik liniyalar quyidagilarga 
bo‘linadi: 
1)
Agregatlararo bog‘lanish turi bo‘yicha: bikr bog‘lanish bilan, 
egiluvchan bog‘lanish bilan, to‘plagichlarga ega uchastlarga bo‘lingan; 
2)
Agregatlashtirish turi bo‘yicha: ketma-ket, parallel, aralash. 
Ketma – ket agregatlashda 
(23.3-rasm, a) ishlov berish xajmi 
differentsiatsiyalashadi, ya‘ni ish xajmi bir xil uzunlikdagi kichik elementlarga 
bo‘linadi. Barcha pozitsiyalarda bir vaqtda ishlov berish davr davomiyligini 
qisqartirishga imkon beradi. Bikr bog‘langan agregatlarni o‘zaro ta‘siri oqibatida 
davrdan tashqari yo‘qotishlarni ortadi, bu unumdorlikning imkoniyati bor o‘sishi 
sekinlashtiradi va unumdorlikni pasayishiga olib kelishi mumkin. 
Ketma – ket agregatlashda unumdorlikni pozitsiyalar soni bilan Q = f (q) 
munosabat orqali bog‘lanishi ekstremumga ega, shuning uchun har bir texnologik 
jaraѐn uchun maksimal unumdorlikka mos keladigan «q» pozitsiyalar soni aniqlash 
mumkin. Ketma-ket agregatlashtirish ko‘p holatlarda murakkab va ko‘p mexnat 
talab qiladigan va ishlar umumiy xajmini elementlarga bo‘lish maqsadga muvofiq 
bo‘ladigan ishlar uchun qo‘llaniladi 
q 
a) 
Q 
q 
b) 
q 
v) 
23.3-rasm. Avtomatik liniyada agregatlashtirish turlari: a) ketma-ket; b) 
parallel; v) aralash 

---

3 
4 
5 
6 
2 
Parallel agregatlashtirish 
bir vaqtda bir necha pozitsiyalarda bir xil ishni 
bajarish mumkin bo‘lgan nisbatan oddiy operatsiyalar uchun qo‘llaniladi. Bu holda 
bir avtomatik liniyada bir xil ijrochi mexanizmlar birlashtiriladi. Ishchi davr 
davomligi bir xil bo‘lib kolaveradi, unumdorlik esa bir vaqtda bir necha 
zagotovkalarga ishlov berish evaziga ortadi. 
Parallel agregatlashtirishda unumdorlik Q ni pozitsiyalar soni q bilan 
bog‘lanishi maksimumga ega emas. Pozitsiyalar soni o‘sishi bilan unumdorlikning 
o‘sishi sekinlashadi va asimptota bo‘yicha davrdan tashqari yo‘qotishlar uzunligi 
bilan bog‘liq chegaraga yaqinlashadi. Pozitsiyalar soni unumdorlik talablari va 
pozitsiyalar soni evaziga uni oshirish maksadga muvofiqligidan kelib chiqib 
aniqlanadi. 
Aralash agregatlashtirishda 
avtomatik liniyalar parallel va ketma-ket 
pozitsiyalarni o‘ziga oladi. Bu jihozlarning texnologik imkoniyatlarini kengaytiradi 
va unumdorlikni o‘sishiga qo‘shimcha rezervlarni beradi. Mazkur sxemada 
ishlaydigan liniyalar ―r‖ parallel ishlaydigan va ―q ― ketma-ket bog‘langan 
pozitsiyalarni o‘z ichiga olgan oqimlardan tashkil topadi. Aralash agregatlashtirish 
uchun ma‘lum pozitsiyalar soni «q
maks
»da unumdorlik maksimumi mavjudligi xos 
bo‘ladi. 
Avtomatik liniyalarda oqimlar soni o‘zgaruvchan bo‘lishi mumkin. 23.4-
rasmda har biri boshqa oqimlar soniga ega uch sektsiyali avtomatik liniyaning 
sxemasi ko‘rsatilgan. Birinchi sektsiya konveyer 1 bilan yuklanadigan uchta 
oqimga ega. Har bir oqim 4 ta bikr bog‘langan stanoklardan (2) iborat. Stanoklar 
ishlov berilgan zagotovkalarni konveyer 3 ga uzatadi. Konveyer 3 dan 
zagotovkalar ishlov berish uchun bitta oqimga ega (oqimda ikkita agregat 4 
mavjud) ikkinchi sektsiyaga kelib tushadi. Keyin konveyer 5 zagotovkalarni 
uchinchi sektsiyaga uzatadi. Bu sektsiyada uchta agregat 6 dan iborat ikkita oqim 
mavjud. Ishlov berilgan zagotovkalar konveyer 7 bilan keyingi pozitsiyalarga 
uzatiladi. 
23.4-rasm. O‘zgaruvchan oqimlarga ega avtomatik liniyaning sxemasi 

---