21-tema.“Finans sistemasi’ ha’m finans siyasati’

ishki ta`rtipti saqlaw qa`rejetleri, Basqarıw qa`rejetleri hám Sırtqı qarızdı u’ziw qa`rejetleri kiredi.

• 
  Ishki qarız – bul mámlekettiń Oraylıq bankten alatuǵın qarızı;
  
• 
  Sırtqı qarız – bul mámlekettiń «Sırtqı dúnya»dan alatuǵın qarızı;
  
• 
  Mámleket krediti – bul mámlekettiń kárxana, shólkem hám xalıq ortasında jaylastıratuǵın zaemları.
  

Byudjet qıtshılıg`ın finanslastırıw salıqlar ha`m ma`mleketlik zaemlar ja`rdeminde a`melge asırıladı.
Ma`mleketlik byudjettin’ da`ramatlar bo’leginin’ tiykarg`ı deregi bolıp salıqlar esaplanadı.
Salıq ekonomikalıq kategoriya sıpatında, sap da`ra-
mattın’ bir bo’legin byudjetke tartıw forması bolıp,
finanslıq qatnasıqlardın’ strukturalıq bo’legin quraydı.
Salıq – bul ma`mlekettin’ o’z wazıypaların a`mel
ge asırıw ushın za`ru’r bolg`an finanslıq dereklerdi
qa`liplestiriw maqsetinde fizikalıq ha`m yuridika-
lıq ta`replerden byudjetke ma`jbu’riy to’lemlerdi
o’ndiriw forması.
Salıq ja`rdeminde milliy tabıstın` tiyisli bo`legi bo`listiriledi ha`m qayta bo`listiriledi. Salıqtın` a`hmiyeti onın` atqaratug`ın xızmetlerinde ko`rinedi ha`m bul wazıypalar to`mendegilerden ibarat`:
1. Fiskallıq xızmeti bolıp, ol ma`mleket shıg`ınların finanslastırıw menen baylanıslı.
2. Ekonomikanı retlestiriw. Salıq ja`rdeminde ayırım tarawlarda o`ndiristi rawajlandırıwg`a ta`sir ko`rsetiw mu`mkin.
3. Bo`listiriwshilik xızmeti. Salıqlar o`ndiriwde ha`m onnan paydalanıwda bo`listiriw ha`m qayta bo`listiriw qatnasıqları payda bolıp, ol ma`mleket ta`repinen basqarılıp turıladı.
4. Ja`miyetlik qorg`aw xızmeti. Bul salıq jen`illikleri - yag`nıy salıqtan azat etiw, salıq stavkaların to`menletiw, salıq to`lew sha`rtlerin jen`illestiriw arqalı ju`zege keledi.
Salıq belgilew to`mendegi printsiplerge tiykarlanadı`
- salıq o`ndiriwdin` ma`jbu`riyligi, yag`nıy da`ramatlar qanday dereklerden kelip tu`siwine qaramastan olardan salıq o`ndiriledi;
- salıq o`ndiriwdin` ulıwma ja`miyetlik printsipi;
- salıq to`lewge uqıplılıq printsipi;
- sotsial a`dalatlıq printsipi.
Ekonomikalıq mazmunı boyınsha
salıq tu’rleri tuwri salıq hám janapay salıqlar bolip ekige bólingen
Tuwrı salıqlar - Bul salıqlar da`ramatlar ha`m mu’lklerden o’ndiriledi. Bunday salıqlarg`a mu’lk salıg`ı, jer salıg`ı, da`ramat salıg`ı t.b. kiredi.