204-guruh talabasi O’rozboyeva Kamolaning

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA`LIM VAZIRLIGI
Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy Universiteti
Biologiya fakulteti 
Biologiya (turlari bo’yicha) yo’nalishi 
204-guruh talabasi 
O’rozboyeva Kamolaning 
“Gistologiya va embriologiya” fanidan 
“Sutemizuvchilarning individual rivojlanish xususiyatlari” 
mavzusidagi
 
 
 
MUSTAQIL ISHI 
 
 
Tekshirdi:

Ibragimov Q.
Bajardi:

O’rozboyeva K.
 

 

 
 
 
Toshkent-2022 

---

 Mavzu: Sutemizuchilarning individual 
rivojlanish xususiyatlari 
 
Reja: 
1.
Sutemizuvchilarning jinsiy organlari tuzilishi 
2.
Sut emizuvchilarning jinsiy sikli 
3.
Sutemizuvchilarda implantatsiya va uning turlari 

---

Sutemizuvchilarning
 jinsiy organlar tuzilishi
Jinsiy organlarning ikkita muhim fiziologik vazifasi bo’lib, birinchidan, ular 
jinsiy hujayralar-gametalar (tuxum hujayra va spermatozoid) hosil bo’lishini 
ta’minlasa, ikkinchidan, jinsiy hujayralar va jinsiy bezlar faoliyatini boshqaradigan 
gormonlar ishlab chiqaradi. Jinsiy organlar 2 xil bo’lib, jinsiy hujayralar 
rivojlanadigan bezlar (tuxumdon va urug’don) va jinsiy hujayralar o’tadigan 
yo’llardan iborat. 
Jinsiy organlarning taraqqiyoti.
Jinsiy organlarning taraqqiyoti bir necha 
jarayonlar va bocqichlardan iborat. Sut emizuvchilar jinsiy organlarining 
taraqqiyotida ikkita muhim xususiyatga e’tibor berish lozim. Eirinchidan, jinsiy 
organlar taraqqiyotining dastlabki bosqichida indifierent morfologik belgilar, ya’ni 
ham erkaklik, ham urg’ochilik jinsiy organlarga xos belgilar shakllanadi va ularnnig 
qaysi jins ekanligini aniqlab bo’lmaydi. Keyinchalik har xil jinsga oid belgilar 
shaklanadi. Ikkinchidan, erkaklik jinsining ta’sviri yo’qligi tufayfi, urug’chilik jinsiy 
organ rivojlanadi. 
Jinsiy organlar taraqqiyotining dastlabki bosqichi urug’lanish bo’lib, bunda 
spermatozoid xromosomasi zigotalanishini belgilaydi. XY-xromosomali zigota 
erkaklik jinsini belgilasa ham, zigotaning dastlabki davrida erkaklik va urugchilik 
zigotasining taraqqiyoti bir xil kechadi. Y-xromosomaning asosiy vazifasi 
indifferent gonadani urug’don hosil bo’lishi tomonga buradi. Bu birlamchi jinsiy 
hujayraning gonadaga migrasiyasidan keyin sodir bo’ladi. Y-xromosomaning bu 
vazifasi, undagi NY-antigen orqali bajariladi. Bu antigen bo’lmasa, gonada 
tuxumdonga aylanadi. Shu bilan jins differensiasiyasining ikkinchi, ya’ni gonada 
jinsini aniqlash bosqichi tugallanadi. 
Keyin embrionning morfologik (somatik) jinsiy belgilari shakllanadi. 
Embrion taraqqiyotining dastlabki boshqalarida ikki juft jinsiy kanal bo’ladi. 
Bulardan biri. mezonefros kanal, ikkinchisi, paramezonefros (myuller) kanaldir. 
Urug’donning testosteron gormoni ta’svirida mezonefros kanaldan urug’ olib 
ketuvchi kanal hosil bo’lib, siydik kanaligacha davom etadi. Prostata bezi va urug’ 
saqlovchi xalta ham, testosteron bilan bog’liq. Urug’chilik paramezonefros 

---

(myuller) kanalining regenerasiyasi urug’doiming boshqa gormoni - myuller nayi 
faoliyatini to’xtatuvchi omil gormoni ta’svirida sodir bo’ladi. Urg’ochi embrion 
gonadasi bu gormonlarni ishlab chiqarmaydi. Testosteron yo’qligi tufayli 
mezonefros kanal regenerasiyaga uchraydi, myuller nayi faoliyatini to’xtatuvchi 
omil gormoni yo’qligi tufayli esa, myuller kanalidan tuxum yo’li, bachadon va 
qinning bir qismi hosil bo’ladi. Tashqi jinsiy organlar ham dastlab, indifferent hollda 
taraqqiy etadi. Keyinchalik testosteron gormoni borligi tufayli erkaklik, testosteron 
yo’qligi tufayli esa urugchilik tashqi jinsiy organlar hosil bo’ladi. 
Jinsiy takomillashishning oxirgi bosqichi tug’ilishdan keyin sodir bo’ladi. 
Yangi tug’ilgan bola, qanday tashqi muhit tufayli o’z jinsiy belgilarini namoyon 
qiladi. Jinsiy balog’atga yetish davrida esa bu jarayon oxiriga yetadi va jinsiy 
gormonlar ta’svirida, ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo’ladi.