2021-yil 25-noyabr 2021-yil

Тадқиқот методологияси. 
Рақобат шароитида ҳар бир тижорат банкнинг 
бош стратегик мақсади актив амалиётлар ҳажмидан юқори фойда олишдир, шу-
нингдек актив амалиётлар самарадорлиги активлар ҳисобига қанча фойда тўғри 
келиши билан белгиланади. И.А.Кетованинг таъкидлашича, «…актив амалиёт-
лар банк ресурсларини жойлаштиришнинг бош инструменти сифатида даро-
мад олишни рағбатлантиради ва банк ликвидлигини сақлаб туради». [15]
Аммо, бизнинг фикримизча, бу ерда банк активлари даромадлилиги ва лик-
видлигининг ўзаро қарама-қарши муносабатда эканлигига эътибор қаратиш за-
рур. Банк активларининг ликвидлик даражаси ортган сари риск даражаси паса-
яди, шунга мутаносиб равишда даромадлик даражаси ҳам пасаяди. Ўз навбатида, 
актив амалиётларни тўғри бошқарилиши ликвидликни йўқотиш рискини ҳам 
назорат қилишни талаб этади. Шу ўринда, А.И.Копытованинг «…муваффақи-
ятли банк фаолиятини учта омил: юқори даромадлик, ликвидлик ва тўловга қо-
билиятликнинг ўзаро алоқадорлиги таъминлаб беради» деган фикри ниҳоятда 
ўринли, деб ҳисоблаймиз. [16]
Таҳлил ва натижалар. 
Мамлакатимизда бозор муносабатлари ривожлан-
ган сари турли мулк шаклига асосланган тижорат банклари шаклланди ва кўпай-
ди. Тижорат банкларининг аксарияти акционер банклардир. Уларнинг устав 
сармояси таъсисчилар қўшган маблағлардан ташкил топган. Бундай тижорат 
банклари акция чиқарган бўлиб, таъсисчилар акциядорларнинг катта қисмини 
ташкил этади. Тижорат банкларининг хусусий капитали ўтган йилга нисбатан 
10823961 млн. сўмга ошган. Бу тижорат банклари учун ижобий ҳолат ҳисобла-
нади. Тижорат банклари хусусий капитали суммаси қонун йўли билан чегара-
ланмаган, лекин банклар фаолиятини барқарор таъминлаш мақсадида унинг ми-

---

124
нимал миқдори белгилаб қўйилади. Банк капиталининг ўсиб бориши банкларни 
бозор иқтисодиётининг етакчи субъекти сифатида фаолият олиб боришга олиб 
келмоқда. Жаҳоннинг барча мамлакатларида банкларнинг ликвидлигини оши-
риш ва мижозлари орасида ишончлилигини мустаҳкамлаш мақсадида Марка-
зий банк томонидан устав капиталининг минимал ҳажми ўрнатилади.