2021 rux ishlab chiqarishda hosil bo’ladigan kekni qizigan suv bug’ ishtirokida termik ishlov berish jarayonining tadqiq qilish

Keywords:
Zinc sulfate, hot steam, zinc burn, sulfuric acid, steam generator, 
solubility. 
KIRISH
Aksariyat rux ishlab chiqarish korxonalarida asosan quyidagi jarayonlar 
amalga oshiriladi: rux tarkibli rudalar boyitiladi, olingan boyitma ruxni tanlab 
eritishga tayyorlanadi, ya’ni kuydirilib ruxning sulfat kislotasida erimaydigan 
birikmalari eruvchan birikmalariga aylantiriladi. Tanlab eritishdan so’ng 
konsentratsiyasi yuqori bo’lgan rux sulfati eritmasi zararli qo’shimchalardan 
tozalanadi va elektrolizga yuboriladi. Ushbu texnologiyaning kamchiliklaridan biri bu 
- rux kuyindilarini tanlab eritishdan so’ng, ruxning ma’lum qismi kek tarkibida qolib 
ketishidir. Bu esa o’z navbatida tanlab eritishdan keyingi rux keklarini qayta ishlash 
bo’yicha yangi samarador usulni yaratish zarurligini anglatadi.
 
 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 4 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
1058 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
Hozirgi kunda rux xomashyosi tarkibida oz miqdorda uchrovchi boshqa 
metallar (Au, Ag) ni xam ajratib olishga, chiqindilarni qayta ishlashga, sifatli rux 
olishga katta e’tibor berilmoqda. Rux keklarini qayta ishlash usullaridan biri bu
pirometallurgiya usulida qayta ishlashdir. Bu usul rux kekiga uglerod qo’shgan xolda, 
yuqori xaroratda kuydirib ruxni tiklash bosqichlarni o’z ichiga oladi. Ko’plab ilmiy 
tadqiqot ishlari ushbu usulni takomillashtirishga qaratilgan, shunga qaramay ushbu 
usulni yuqori samarali deya olmaymiz, negaki hosil bo’ladigan klinker tarkibida 
ruxning miqdori ko’p (>2%) va klinker tarkibidan boshqa metallarni ajratib olish 
imkoniyati past. 
Rux kekini qayta ishlashning yana bir usuli bu rux keklariga suv bug’i 
ishtirokida termik ishlov berishdir. Maydalagichda yanchilgan rux kekining kimyoviy 
va mineralogik tarkibi tahlilning spektral, kimyoviy va mineralogik usullari 
yordamida aniqlandi. 
Mineralogik tahlil natijalariga ko’ra kek tarkibida rux 23 % jumladan, ZnO 
(0,8 %), ZnSO
4
(1,2 %), ZnO•SiO
2
(3,9 %), ZnO•Fe
2
O
3
(5,6 %), ZnS (11,5 %) 
ko’rinishida, temir 15,5 %, jumladan FeS (2,5 %), FeS (4,3 %), FeS (8,7 %) 
ko’rinishida, qo’rg’oshin 6,3%, jumladan PbO (4,4 %), PbS (1,9 %) ko’rinishida, mis 
3,5 %, jumladan CuS (1,6 %), CuSO
4
(1,9 %) ko’rinishida uchraydi. Oltin va kumush 
metallari asosan erkin holda uchraydi. Rux keklariga suv bug’i ishtirokida termik 
ishlov berish 1-rasmda ko’rsatilgan tajriba uskunasida amalga oshirildi. Tajriba 
quyidagicha olib boriladi: yirikligi -0,1 mm gacha yanchilgan rux keki 110
0
S 
haroratda doimiy og’irlikka erishguncha quritiladi va pechga joylashtiriladi. Pech 
harorati 220
0
S ga yetganda pechga bug’ generatoridan qizdirilgan suv bug’i berila 
boshlanadi. Tajriba tugagandan so’ng, pech sovitiladi. Pechdagi namuna tarozida 
tortilib, dastlabki va oxirgi massa farqi aniqlanadi. Olingan kuyindi tanlab eritish 
uchun xomashyo hisoblanadi.
Rux kekiga suv bug’i ishtirokida termik ishlov berilganda sodir bo’ladigan 
kimyoviy reaksiyalarni quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin: 
1. Oltingugurtli minerallar (sfalerit, pirit, galenit va b.) ning oksidlanishi. 
2. Silikat va ferritlarning suv bug’i bilan kislorod va oltingugurt (IV) oksidi 
ishtirokida parchalanishi.