2021 antonomaziya va metafora ularning o‘zaro munosabati

Metodlar bo‘limi
Ayrim tilshunoslar antonomaziyani metaforik ma‟no 
ko„chishi asosida yuzaga keladi deb hisoblashadi. Ma‟lumki, metafora va metonimiya 
o„ziga xos umumiylik va xususiylikka ega. Ulardagi umumiylik quyidagilardan 
iborat:
1)ikkalasi ham tilni boyitish uchun xizmat qiladi; 
2)ikkalasi ham so„z ko„chishi yo„li bilan hosil qilinadi;
3)ikkalasi ham nominativ yoki ekspressiv xususiyatga ega; 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 3 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
472 
w
www.oriens.uz
April
2021
 
 
4)ikkalasi ham kontekst yoki situatsiyada aniqlanadi.
Ularning o„zaro farqli jihatlari esa quyidagilardir:
1) agar metaforada so„z ikki predmet yoki tushuncha o„rtasidagi o„xshashlik 
asosida ko„chirilsa, metonimiyada esa so„z ikki predmet o„rtasidagi o„zaro 
bog„liqlikka suyangan holda ko„chiriladi; 
2) metafora gapda o„zi almashtirgan gap bo„lagi vazifasini bajargan holda 
kelsa, metonimiya esa o„zi almashtirgan so„zning gapdagi vazifasini “vaqtincha” 
bajarib turadi.
Ayrim hollarda gapda metafora va metonimiya bir xil ko„rinishga ega bo„lib, 
kontekst ularni o„zaro farqlashga yetarli bo„lmay qolgan hollarda ularni qaysi bir 
ko„chishga taalluqli ekanligini ajratish qiyinlik tug„diradi.
Bunday hollarda, bizningcha transformatsion metod, yaxshi natija beradi. U 
gapning asl mohiyatini ochib berish bilan birgalikda gap bo„laklarini o„z o„rniga 
joylashtiradi. Ayniqsa, bu metod metafora va metonimiya ustma-ust, ya‟ni 
metaforaga asoslangan metonimiyani yoki buning aksi metonimiyaga asoslangan 
metaforani aniqlashda qo„l keladi. 
Masalan,
Shahar uxlayapti
gapini ikki xil transformatsiya qilish mumkin:
1.
Shahar aholisi uxlayapti.
2.Shahar go‘yoki bir jonli mavjudotday uxlayapti.
Birinchi holda metonimiya kuzatilsa, ikkinchi holda shahar metafora 
qilinmoqda. Bu metod matnni talqin qilishda, uning mazmunini chuqurroq 
tushunishda katta yordam berishi mumkin.
Ayonki, metafora ko„chimning eng muhim ko„rinishlaridan biridir. Ko„chimlar 
adabiy asarning badiiy qimmatini, ifodaliligini, ekspressivlikni kuchaytirish uchun bir 
narsaning nomini, belgisini ikkinchisiga ko„chirish yoki so„zlarning umuman 
ko„chma ma‟noda ishlatilishidir. Ko„chimlar‚ ya‟ni troplar ilmiy asarlarda 
quyidagicha tasnif qilingan: 1. So„z ma‟nosining miqdoriy ko„chishiga asoslangan 
troplar: a) giperbola; b) meyozis. 2. So„z ma‟nosining sifatiy ko„chishiga asoslangan 
troplar: a) metafora; b) metonimiya; v) ironiya. Boshqa tasviriy vositalar esa mazkur 
ko„chimlarning ko„rinishi sifatida beriladi: simvol, jonlantirish, epitet, apastrofa – 
metaforaning; perifraza, sinekdoxa, allegoriya, epitet – metonimiyaning; antifraza, 
sarkazm – ironiyaning; litota – meyozisning ko„rinishlaridir.