2020 Domuladjanov Ibragimjon

ERGA ULAB MUXOFAZA QILISH QURILMASI VA UNING TURLARI 
Erga  ulab  muxofaza  qilish  qurilmasi  deganda,  erga  qoqilgan  va  elektr  tokini  erga  o‘tkazib 
yuborish uchun mo‘ljallagan metall qoziq va bu qoziqni elektr qurilmasi bilan birikturuvchi metall 
o‘tkazgich  tushuniladi.  Erga  ulab  muxofaza  qilish  qurilmalari  asosan  ikki  xil  bo‘ladi:bir  joyga 
yig‘ilgan va kontur bo‘yicha joylashtirilgan.  
Bir  joyga  yig‘ilgan  erga  ulab  muxofaza  qilish  qurilmasida  erga  qoqilgan  metall  qoziqlar 
sexdan tashqaridagi ayrim maydonlarga, yoki sexning ma’lum bir uchastkasiga o‘rnatilgan bo‘ladi. 
Bu  usuldagi  muxofaza  qilishning  asosiy  kamchiligi  erga  ulangan  qoziq  bilan muxofazalanayotgan 
qurilma  orasida  masofa  borligi,  qurilmaga  tegib  kenish  koeffitsienti 

  =1  ga  teng,  demak  elektr 
qurilmasida  kuchlanish  U
T
(V)  ga  teng.  Bu  esa  o‘z  navbatida  erga  ulangan  konstruksiyalar 

3
 
(V)potensialiga, ya’ni U
T
 = I
3
R
3
 ga teng, bunda I
3
 -erga o‘tib tok kuchi;R
3
-erga ulab muxofaza qilish 
qurilmasining qarshiligi, Om.  
SHuning uchun xam bunday erga ulab muxofaza qilish qurilmasini kuchlanishi 1000 V dan 
oshmagan elektr qurilmalarida, erga o‘tib ketayotgan tok kuchi uncha katta bo‘lmagan va odam uchun 
xavfli bo‘lgan kuchlanishlar xosil qilmaydigan elektr qurilmalarini muxofaza qilishda qo‘llaniladi. 
Bunday qurilmaning ijobiy tomoni, ularni qarshiligi kam bo‘lgan tuprog‘i nam, tashlandiq joylarni 
tanlash imkoniyati borligidir.  
Kontur bo‘yicha joylashtirilgan erga ulab muxofaza qilish qurilmasining asosiy prinsipi erga 
ulashga mo‘ljallangan metall qoziqlar, elektr qurilmasi o‘rnatilgan maydon atrofi bo‘ylab, yoki butun 
maydon bo‘ylab, xisoblab chiqilgan ma’lum oraliqlar bo‘yicha joylashtirib chiqiladi va o‘zaro metall 
polosadan qilingan o‘tkazgich yordamida bir-biri bilan pavayndlab ulab qo‘yiladi. Kontur bilan erga 
ulashda  elektr  xavfsizligi  butun  erga  ulangan  qoziqlar  o‘rnatilgan,  erga  ulangan  qoziqlar  xisobiga 
tenglashtiriladi, ya’ni butun zona bo‘ylab potensiallari ayirmasi yo‘qoladi.  
Erga ulash qurilmalarining tuzilishi. Erga ulab muxofaza qilish qurilmalari ikki xil ko‘rinishda 
bo‘lishi mumkin;sun’iy qurilmalar, ular faqat erga ulab muxofaza qilishga mo‘ljallab o‘rnatiladi va 
tabiy, boshqa maqsadlar uchun o‘rnatilgan metall konstruksiyalar.  
Sun’iy  erga  ulash  qurilmalarini  gorizontal  va  vertikal  o‘rnatilgan  metall  tayoqchalardan 
tashkil topgan turlari bo‘ladi. Erga ulash qurilmasining vertikal o‘rnatiladigan turi uchun diametri 3-
5 sm bo‘lgan po‘lat trubalar va 40x40 va 60x60 mm li po‘lat uchburchaklarini 2, 5-3m uzunlikdagi 
katakchalari  olinadi.  Ularni  0.  5  m  chuqurlikdagi  ariqchalar  qazilib  ma’lum  oraliqda  erga  qoqib 
chiqiladi va o‘zaro po‘lat polosa yordamida payvandlab biriktiriladi. Po‘lat polosa qirqim yuzasi 4x12 
mm  kam  bo‘lmasligi  kerak.  Polosa  o‘rniga  diametri  6  mm  dan  kam  bo‘lmagan  dumaloq  po‘lat 
tayoqchalardan foydalanish mumkin. Tabiiy erga ulash qurilmalari sifatida, suv uchun yoki boshqa 
narsalar  uchun  erga  o‘rnatilgan  truboprovodlar  (bunda  portlovchi  va  engil  alangalanguvchi 
suyuqliklari  va  gazlar  uchun  o‘rnatilgan  trubozrovodlardan  tashqari  artezian  quduqlari 
truboprovodlari, erga ulangan qisimlarga ega bo‘lgan binolarning temir beton qisimlari, kabellarning 
ko‘rg‘oshin qobiqlari va boshqalardan foydalanish mumkin.  

---

 
76 
Tabiiy erga  ulash  qurilmalarining afzalliklari shundaki, ularning tokni erga oqib o‘tishiga 
qarshiligi kam bo‘lishi bilan birga, iqtisodiy nuqtai nazaridan xam foydali(chunki ularni qurish uchun 
qilinadigan sarf-xarajat kam. ) 
Erga ulash qurilmasini elektr asbobi bilan ulashga mo‘ljallangan simlar sifatida polosa yoki 
dumaloq, po‘lat simlardan foydalaniladi. Ularni binolarning devorlari orqali  yoki  ma’lum ustunlar 
yordamida ochiq xolatda o‘tkazish mumkin.  
Xar bir elektr qurilmasi, erga ulash qurilmasiga ayrim sim bilan ulanadi. Elektr qurilmalarini 
ketma-ket ulash yo‘li bilan erga ulash qurilmasiga biriktirishga yo‘l qo‘yilmaydi.  
Elektr  qurilmalarini  o‘rnatish  qoidasi  talablariga  eo‘ra,  erga  ulab  muxofaza  qilish 
qurilmasining  umumiy  qarshiligi,  yilning  xamma  fasllari  uchun,  1000  V  kuchlanishgacha  bo‘lgan 
elektr qurilmalarida 4 Om dan katta bo‘lmasligi kerak.