2020 Domuladjanov Ibragimjon

INSON ORGANIZMIGA ELEKTR TOKINING TA’SIRI 
Elektromagnit maydoni ma’lum kuchlanishdagi elektr maydoni E (V/m) va magnit maydoni 
N (A/m) vektorlari orqali ifodalanadi. Xarakatlanuvchi elektromagnit to‘lqinlarining E va N vektor-
lari xar vaqt o‘zaro perpendikulyar bo‘ladi. 
O‘tkazuvchi muxitda tarqalayotganda ular o‘zaro quyidagi bog‘lanishga ega bo‘ladi: 
kz
e
H
E




 
bunda:  w  -  elektromagnit  tebranishlarining  aylanma  chastotasi; 

  -  ekran  moddasining 
solishtirma o‘tkazuvchanligi; 

 - bu moddaning magnit o‘tkazuvchanligi, k - so‘nish koeffitsienti; z 
- nurlanayotgan ekran yuzasidan aniqlanayotgan nuqtagacha bo‘lgan masofa. 
Elektromagnit  to‘lqinlari  vakuumda  yoki  xavo  muxitida  tarqalayotgan  bo‘lsa,  E=377N 
bo‘ladi. Elektromagnit to‘lqinlarining tarqalishi maydondagi energiyani ko‘chirish bilan bog‘langan. 
Elektromagnit  maydondagi  energiya  oqimining  zichligi  vektori  I  (Vt/m
2
)  (intensivligi)  -  
“Umov-Poynting vektori” deb ataladi va quyidagicha ifodalanadi: 
H
E
I

 
Elektromagnit maydoni nazariyasiga asosan o‘zgaruvchi elektr yoki magnit maydoni manba 
yaqinida ikki zonaga bo‘linadi: yaqin zona yoki induksiya zonasi bo‘lib,  
6
2





R
 

 - to‘lqin uzunligi bo‘lib, 

 
=
S/f - tenglamasiga asosan aniqlanadi,  
bunda:  S  -  elektromagnit  to‘lqinlarining  tarqalish  tezligi  (vakuum  yoki  xavo  muxiti  uchun 
yorug‘lik  tezligi);  f  -  elektromagnit  to‘lqinlarining  chastotasi  va  nurlanish  zonasi  bo‘lib,  R  >  l  /6 
masofalarda joylashgan bo‘ladi. 
Induksiya  zonasida  (yaqin  maydon)  xali  xarakatlanayotgan  elektromagnit  maydon  xosil 
bo‘lib  ulgurmagan  bo‘ladi  va  elektr  bilan  magnit  maydonlarini  bir-birlariga  bog‘lanmagan  deb 
xisoblash  mumkin.  SHuning  uchun  bu  zonadagi  normalashtirish  eletromagnit  maydonining  xam 
elektr, xam magnit maydonlari qo‘shilmalari sifatida olib boriladi. 
Nurlanish zonasida esa maydon xarakatlanayotgan elektromagnit to‘lqinini vujudga keltiradi 
va bu xarakatlanayotgan to‘lqinning muxim parametri to‘lqin oqimining zichlik quvvati xisoblanadi. 
Bu  zonadagi  normalashtirish  intensivlikka  asosan  olib  boriladi  va  bu  intensivlik  nuqtasimon 
manbagacha bo‘lgan masofa kvadratiga teskari proporsional bo‘ladi.  
2
4
R
P
I
M


 
bunda: R
m
 - manbaning nurlanish quvvati. Agar bu manba yo‘naltirilgan xarakatga ega bo‘lsa, 
(antenna), unda: 
2
4
R
Q
P
I
M


 
bunda:  Q - antennaning kuchaytirish koeffitsienti bo‘lib, xisoblashlar yordamida aniqlanadi. 
Induktorlar, termik qurilmalarning kondensatorlari, generatorlarning ayrim qismlarini ulovchi 
fider  liniyalari,  transformatorlar,  antennalar,  to‘lqin  uzatgichlarning  ochiq  qismlari  va  o‘ta  yuqori 
chastota generatorlari elektromagnit to‘lqinlarining manbalari sifatida qaralishi mumkin. 
Bu  manbalarda  xosil  bo‘ladigan  elektromagnit  to‘lqinlari  radiochastotalarining  tavsifi  5-
jadvalda keltirilgan.