13
olimlarning ishlarida o‘z ifodasini topgan (Davletshina, 1979; Maxnovskiy, 1960,
1966; Yaxontov, 1954).
Pityogenes spessivtsevi
Leb. po‘stloqxo‘ri Markaziy Osiyoning Qozog‘iston,
Qirg‘iziston
va
Tojikiston
Respublikalarida
uchrab,
archadoshlar
va
qarag‘aydoshlarga mansub daraxtlarni zararlaydi (Maxnovskiy, 1966; Parfentev,
1951; Stark, 1952; Bright, 2002; Pavlovskii, 1955).
I.K.Maxanovskiy (1960) tomonidan Farg‘ona vodiysi va Chotqol tog‘ tizmalari
qattiqanotlilar faunasini o‘rganish chog‘ida archa va qarag‘ayda
uchrovchi ayrim
po‘stloqxo‘r qo‘ng‘izlarga oid qisqacha ma’lumotlar to‘plangan. Muallifning
ma’lumotlariga ko’ra Buxоrо vilоyatida daraxtlarning uzunmo’ylov qo’ng’izlari
sezilarli ko’payib, 10 sm
2
po’stlоq yuzasida 5-10 tadan teshik оchgan va bir yilda
o’rik daraxtlarining ko’plab qurib ketishiga оlib kelgan.
M.S. Gershun va B.D. Kleynerlarning “Daraxtlarni zararkunanda va
kasalliklardan saqlash” (1962) nomli monografiyasida asosan qayrag‘ochlarning
po‘stlog‘i bilan oziqlanuvchi 3 turdagi po‘stloqxo‘r qo‘ng‘izlarning (katta
qayrag‘och po‘stloqxo‘ri, belbog‘li po‘stloqxo‘r, qayrag‘och po‘stloqxo‘ri)
morfologiyasi, hayot kechirishi va zarar keltirish
xususiyatlari hamda tarqalishi,
ozuqa o‘simliklari haqida qisqacha ma’lumot berilgan. SHuningdek qarshi kurash
choralari uchun tavsiyalar keltirib o‘tilgan, lekin ularning lotincha nomlari bilan
aynan qaysi po‘stloqxo‘rlar ekanligiga aniqlik kiritmagan. Muallifning yozishicha
ushbu hasharotlar Markaziy Osiyoning
barcha respublikalarida, jumladan
O‘zbekistonda ham uchraydi. Sobiq ittifoqning Evropa qismida yilda 2 bo‘g‘in
bersa, O‘zbekistonda 4 bo‘g‘in beradi.
Mevali daraxt po‘stloqxo‘ri (
Scolytus mali
Bechst.) va burishgan po‘stloqxo‘r
qo‘ng‘izlarining (
Scolytus rugulosus
Ratz.) tarqalishi va zarariga oid ayrim
ma’lumotlar V.V. Yaxontov ishlarida qayd etilgan.
Muallif mevali daraxt
po‘stloqxo‘ri va burishgan po‘stloqxo‘r ko‘pgina mevali daraxtlarga, ayniqsa danak
mevali bog‘larga ko‘plab zarar etkazishini ta’kidlagan. Olimning yozishicha olxo‘ri
qo‘ng‘izi ya’ni meva po‘stloqxo‘ri Markaziy Osiyo, Qozog‘iston, Sibir va
14
Evropada, burishgan po‘stloqxo‘r Markaziy Osiyo, Qozog‘iston, Kavkaz, Eron,
Sibir, O‘rta va Janubiy Evropada hamda Shimoliy Amerikada uchraydi. O‘zbekiston
sharoitida ikki bo‘g‘in berishi ta’kidlangan (Yaxontov, 1962).
Aynan shu ikki
turning zarar keltirish xususiyatlari to‘g‘risida “Bog‘, tokzor va sabzavot ekinlarini
zararkunda hamda kasalliklardan himoya qilishga oid spravochnik” (1962) va
“Bog‘, tokzorlarning zararkunandalari, kasalliklari va ularga qarshi kurash tizimi”
(1995) nomli qo‘llanmalarda ham ma’lumotlar berilgan bo‘lib, mevali daraxtlarda
Scolytus mali
ning ko‘plab uchrashi alohida ta’kidlanadi.
S. scolytus
F. ning asosiy ozuqa o‘simligi qayrag‘ochlar hisoblanib, ushbu tur
shimoliy o‘lkalarda yil davomida 2 bo‘g‘in, Qozog‘istonda 3 bo‘g‘in va
O‘zbekistonda 4 bo‘g‘in beradi (1980).
Qoraqum cho‘llarining zlatkalar, yog‘ochxo‘rlar, po‘stloqxo‘rlar faunasi turlari
to‘g‘risidagi ma’lumotlar qator olimlar tomonidan tadqiq etilgan (Begov, 1975;
Davletshina, 1979; Sinandskiy, 1963; Yaxontov, 1954).
Janubi-G‘arbiy
Tojikiston
ksilofil
zararkunandalari
faunasida
po‘stloqxo‘rlarning 9 urug‘ga oid 16 turi uchrab, ularning faunadagi ulushi 6,5 % ga
to‘g‘ri keladi. Ksilofag qo‘ng‘izlarni o‘rganishga doir ma’lumotlar A.X. Qodirov
tomonidan Janubi-g‘arbiy Tojikiston faunasi misolida keng yoritilgan. SHuningdek,
qayrag‘och, qayin, tok, pista, bodom, grek yong‘og‘i hamda boshqa daraxt-butalar,
o‘rmon va to‘qay o‘simliklari ksilofag
qattiqanotlilarining faunasi, bioekologik
xususiyatlariga doir tadqiqotlar olib borgan. ksilofag qattiqanotlilarning vertikal
mintaqalar va biotoplarda tarqalish qonuniyatlari biologiyasi va ekologiyasi ham
o‘rganilgan (1990). Muallif tomonidan Markaziy Osiyo hududida 19 urug‘ga
mansub, 39 tur ro‘yxatga olingan (1989-а, 1993).
1993-yilda chop etilgan “Насекомые Узбекистана”
kitobida yozilishicha
po‘stloqxo‘rlarning 5 ming turi bo‘lib, asosiy qismi tropik mintaqalarda tarqalgan.
O‘zbekistonda 15 turi uchraydi. Bularning barchasi jiddiy zararkunandalar
hisoblanadi. Pistada
Do'stlaringiz bilan baham: