2019-yil tabiiy fanlar fakulteti

3.3.1-jadvalAsosiy yo’llardagi lichinkalik yo’llar soni. 

---

40
Yuqoridagi jadval bo’yicha namunadagi o’rik shoxining po’stloq osti yuzasi 
(10x30) 300 sm
2
ni tashkil etadi. Shu yuzada umumiy asosiy yo’llar soni 12 ta 
bo’lib, har biri uchun o’rtacha qiymatda 50 tadan lichinkalik yo’llari to’g’ri keladi. 
Namunadagi lichinkalik yo’llarining umumiy soni 608 bo’lib, ushbu ko’rsatkich 
urg’ochi po’stloqxo’rning shuncha tuxum qo’yganligini ko’rsatadi. Po’stloqning 
tashqi yuzasidagi teshiklar soni 243 ta ekanligi aniqlandi. Bu teshiklar soni urg’ochi 
qo’ng’izlarning kirish va yangi avlod chiqish teshiklari sonining yig’indisidan 
iborat. Urg’ochi po’stloqxo’r qo’ng’iz tuxum qo’ygach asosiy yo’lning oxiridan 
tashqariga chiqib ketadi. 12 ta kirish va 12 ta chiqish teshiklari – jami 24 ta 
teshikcha urg’ochi qo’ng’izlarga tegishli (243-24=219). 219 ta chiqish teshiklari esa 
yangi avlod qo’ng’izlarga tegishli. Demak, po’stloq ostidagi lichinkalik yo’llari soni 
608 ta, po’stloqning tashqi yuzasidagi chiqish teshiklari soni 219 tani tashkil etsa, 
po’stloqxo’rlarning (608-219=389) 389 tasi po’stloq ostida nobud bo’lgan. 389 ta 
po’stloqxo’rdan 183 tasi lichinkalik davrida, 134 tasi g’umbaklik davrida, 72 tasi 
esa voyaga yetgan davrida po’stloqdan tashqariga chiqa olmasdan nobud bo’lganligi 
kuzatildi.
Mevali daraxt po’stloqxo’r qo’ng’izi bir yilda 4 ta avlod beradi (2011, Farg’ona 
viloyati). Qishlab chiqqan lichinkalar aprel oyining boshlarida to’liq qo’ng’izga 
aylanadi va qo’ng’izlar po’stloq ostiga tuxum qo’yadi. May oyining oxirlarida (2-3-
dekadalarida) 1-avlod qo’ng’izlar, 2-avlod qo’ng’izlari iyun oyining 3-dekadasida, 
3-avlodi avgust oyining 1-dekadasida, 4-avlodi sentabr oyining 1-2 dekadalarida 
uchib chiqadi (2011, Farg’ona viloyati). 
To’rtinchi avlod qo’ygan tuxumlardan keyingi yilgi boshlang’ich avlod 
qo’ng’izlari chiqadi. Qishlovdan chiqqan lichinkalardan qo’ng’izlar uchib chiqishi 
va qolgan avlodlarning rivojlanish muddatlari yillik havo harorati va boshqa 
ekologik omillarga bog’liq. Shunga ko’ra ularning rivojlanishida har yili biroz 
farqlarni ham ko’rish mumkin.
Mevali va manzarali daraxtlarda yashovchi po’stloqxo’r qo’ng’izlarning oziq 
va tuxum qo’yish joyini tanlashida quyosh energiyasining muhim ahamiyatga ega 

---

41
ekanligi ma’lum bo’ldi. Kuzatuvlarda aniqlanishicha mevali daraxt po’stloqxo’r 
qo’ng’izlarining (
Scolytus mali
Bachst) oxirgi va birinchi avlodi daraxt tanasining 
janubiy qismlariga (ko’pincha ochiq joyda o’sgan daraxtlarda) tuxum qo’yadi 
(Sultonov, 2014).
Po’stloqxo’rlarning quyosh energiyasiga intilish xususiyatini Bag’dod 
tumanidagi “Dilnoza Muhammadali qizi” fermer xo’jaligi maydonidagi olcha 
daraxti misolida ko’rish mumkin. Ushbu maydondagi zararlangan 3 ta olcha 
daraxtining ochiq tana qismiga oralig’i 10 sm li aylana chizildi ya’ni, tik turgan 
holatda uzunligi 10 sm, aylanasi 16 (A), 13 (B), 12 (C) sm li kesmalar hosil qilindi 
va har bir kesma 8 ta bo’lakka ajratildi. Daraxtning qutblari quyidagicha belgilab 
chiqildi (4-rasm). 
A) B) 
C)