2019 yil 14 fevral kuni «Elektrotexnika, elektromexanika va elektrotexnologiyalar» kafedrasida belgilangan reja asosida kafedra assistenti I. Z. Zokirova «Suyuq dielektriklar» mavzusida ilmiy seminar o’tkazdi

---

2019 yil 14 fevral kuni

«Elektrotexnika, elektromexanika va

elektrotexnologiyalar» kafedrasida

belgilangan reja asosida kafedra

assistenti I.Z.Zokirova «Suyuq

dielektriklar» mavzusida ilmiy seminar

o’tkazdi.

     Seminarda asosan suyuq dielektriklarni fizik va

kimyoviy  xususiyatlari  to’g’risda  qisqacha  ma’lumot

berib  o’tdi.

 

     Teshilish qaytmas hodisa bo’lib, u dielektriklar

kuchli elektr maydoni bilan o’zaro ta’sirlashganda ro’y

beradi. Bu esa

 dielektrikning elektr izolyatsiyalovchi xususiyatini

yo’qotishga olib keladi. Bu holda dielektrik izolyator

sifatida foydalanilgan apparatura ishdan chiqadi.

Dielektrikli buyum teshilishi kuchlanish

(U

tesh

)

bilan xarakterlanadi. Tabiiyki, buyum

---

Utesh

kuchlanishlarda ishlashi lozim.

Dielektrik  materiallarni  teshilish  kuchlanishi  bilan

xarakterlab  bo’lmaydi,  chunki  dielektrikning  qalinligi

(h)  qancha  katta  bo’lsa  U

tesh

 shuncha  katta  bo’ladi.

S h u n i n g   u c h u n ,   m a t e r i a l l a r   x o s s a l a r i   e l e k t r

mustaxkamligi  bilan  xarakterlanadi.

                                      (26)

  E

t e s h  

- t e s h i l i s h   r o ’ y   b e r a d i g a n   e l e k t r   m a y d o n

kuchlanganligi.

Bundan tashqari, elektr teshilish moddaning zaryadlangan

zarrachalari  orasidagi  elastik  bog’lanishlar  uzilganda

paydo  bo’ladi.  Buning  uchun  kuchlanganlik  bilan

xarakterlanadigan  qandaydir  kuch  qo’yilishi  lozim.

Elektr  teshilishi  elektr  maydon  kuchlanganlik  ye

beriladigan  material  uchun  xarakterli  bo’lgan  kritik

qiymati  

E = ye

tesh

         (27)

ga erishganda, amaliy jixatdan birdan (10

-8 

ichida) ro’y

beradi.  SHuning  uchun  o’zgaruvchan  kuchlanish

berilganda,  teshilish  amplituda  qiymati  bilan

xarakterlanadi:

(U

tesh, max

; E

tesh, max

). Sinusoidal kuchlanishi uchun: 

---

                                                     

(28)

     Bunda U

tesh

-elektr maydonning issiqlik yoki mexanik

ta’sirni xarakterlaydigan kuchlanishning ta’sir etuvchi

qiymati.  Ko’pchilik  qo’llaniladigan  elektr  o’lchash

asboblari  ta’sir  etuvchi  qiymatlarini  o’lchaydilar,

shuning  uchun  U

tesh,  max

 ni  aniqlash  uchun  (28)  ifodadan

foydalaniladi.

         Faqat  gazsimon  dielektriklarda  teshilish  sof

elekron  hodisalar  bilan  bo’ladi  va  kuchlanishning

amplituda qiymati bilan xarakterlanadi. Suyuq va ayniqsa

katta  dielektriklarning  yemirlishida  esa  issiqlik

jarayonlari  sezilarli  rol  o’ynaydilar,  shuning  uchun

teshilish ta’sir etuvchi qiymatlar bilan xarakterlanadi

(ya’ni, suyuq va qattiq materialar uchun teshilish sof

elektr ko’rinishga ega emas).

          E l e k t r   m u s t a x k a m l i k   d i e l e k t r i k d a   b e g o n a

qo’shimchalar  borligiga    va  maydonning  bir  jinslilik

darajasiga  kuchli  bog’liq.  Suyuq  dielektriklarda,

masalan  transformator  yog’ida  emulsiya  holidagi  suv,

tola  qismlari,  qurim  va  h.q.  lar  bo’lishi  mumkin.  Bu

qo’shimchalar  maydon  ta’sirida  elektrodlar  orasida,

razryadni  rivojlanishini  ko’p  osonlashtiradigan  va

elektr  mustaxkamlikni  pasaytiradigan  zanjirlarni  hosil

qiladilar.

---

 

 

 

 

 

 

 

Elektr  mustaxkamlikni  xajmiy  qiymatini  aniqlash  uchun,

bir  jinsli  dielektrikni  bir  jinsli  elektr  maydonda

elektr  teshilishini  o’tkazish  kerak.  Bu  holda  xaqiqiy

elektr mustaxkamlik (26) tenglama bo’yicha hisoblanadi.

Bir  jinsli  elektr  maydon  chetlari  dumaloqlashtirilgan

ikkita  tekislik  yoki  radiuslari  oralaridagi  masofadan

ancha  katta  bo’lgan  ikkita  sfera  orasida  vujudga

keltirilishi  to’g’risida  tushunchalar  berdi.