|
Mashg`ulot rejasi:
1. Daniyalik taniqli yozuvchi Xans Andersen hayoti, ijodi va faoliyati.
2. Andersen ertaklarida olg’a surilgan g’oyalar.
3. Andersenning jahon ertakchiligiga qo’shgan hissasi.
4. Andersen ertaklarining tarbiyaviy ahamiyati.
5. “Duyumchaxon”, “ No’xat ustidagi malika”, “Irkit o’rdakchaning g’oyasi “ertaklarini o’qish va konspekt qilish.
Andersen ertaklar orqali shuhrat topdi. Ayniqsa, uning «Bolalarga aytilgan ertaklar»(1835-1848), «Yangi ertaklar»(1843-1848), «Tarixlar»(1852-1855), «Yangi ertaklar va tarixlar»(1858-1872) kabi ertaklar va tarixlar to’plamlari uning nomini jahonga mashhur qilib yubordi.
Yozuvchi «Gans tentak», «Kumush tanga», «Bolalar gurungi», «Daniyalik Xolter», «Kor qiz», «Sandiq-samolyot», «Dyuymchaxon», «Irqit o’rdakcha», «No’xat ustidagi malika» kabi ertaklarida meshchanlik, adolatsizlik, ijtimoiy tengsizlikni tanqid qiladi, o’z zamonasining ayrim illatlaridan kuladi. Buning uchun xalq ertaklariga xos yumordan o’rinli foydalanadi. Ayrim ertaklarida qiziqali syujet allergorik obrazlar orqali talqin yetiladi.
Andersen ertaklarining qaxramonlari o’zlarining samarali mehnatlari, aql-idroklari, axloq-odoblari bilan kitobxon tahsiniga muvaffaq bo’ladilar. Uning «Ko’ng’iroqli girdob», «Kumush tanga», «Kolbasa sixidan sho’rva», «Go’ng-qo’ng’iz» va boshqa ertaklari fikrimizga yorqin misol bo’la oladi. Masalan, «Ko’ng’iroqli girdob» asarini olib ko’raylik. Ertakda asrlar mobaynida yezilgan, og’ir mehnat va zulmdan tinka-madori qurigan mehnatkash xalq vakili Blakening o’z xo’jasiga qarshi kurashi kitobxonni quvontiradi.
Ertakchining «No’xat ustidagi malika» asari ham yosh kitobxonning kulgisini qistadi ham tannoz malikaga nisbatan qahr-g’azabini keltiradi.
Bir shaxzoda haqiqiy malikaga uylanish uchun butun yer yuzini, shaharu qishloqlarni qidirib hech qaerdan haqiqiy malikani topa olmaydi. Hafsalasi pir bo’lgan, tarvuzi qo’ltig’idan tushgan shahzoda qasrga qaytadi.
Kunlardan bir kuni ko’z ko’rib quloq yeshitmagan mo’’jiza yuz beradi.
- «Bir oqshom havo ayniganidan-aynibdi: shunday chaqmoq chaqib, momaqaldiroq gulduros solibdiki, yomg’ir chunonam chelaklab quyib beribdiki, dahshatning o’zginasi!
- To’satdan shahar darvozasi taqillab qolibdi: keksa qirol borib darvozani ochibdi.
Darvozada malika turardi. Yo qudratingdan, uni nimaga o’xshatish mumkin! Suv malikasining sochlari, kuylaklaridan sharillab oqib, to’ppa-to’g’ri boshmoqlarining uchlariga, tovonlariga tushardi, u bo’lsa pinagini buzmay, men haqiqiy malikaning huddi o’ziman derdi».
Malikaning sinab ko’rish ishlari ham juda g’alati bo’ladi. Tunda qirq qavat ko’rpa ostiga bitta no’xatni yashirib, joy solib beradilar. Tannoz, oqbilak qiz yertalab o’rnidan turar yekan, «qanday uxlab turdingiz?» deyilgan savolga nolish, ichki dard bilan javob beradi. Shu zaylda malika aniqlanadi.
Aka-uka grimmlar yaratgan ertaklarning birinchi to’plami «Bolalar va oila» nomi bilan 1812 yilda bosilib chiqadi. Shundan so’ng ketma-ket 1815 yilda ikkinchi, 1822 yilda yesa uchinchi kitoblari nashr qilinadi.
Bu kitoblar aka-uka Grimmlarning nomini dunyoga tanitdi.
Aka-uka Grimmlar yaratgan ertaklarni g’oyaviy-tematik jihatdan uch gruppaga ajratish mumkin:
AG’ afsonaviy ertaklar: «Botir tikuvchi», «Kor qiz», «Oltin g’oz», «Shumshuk qiz», «Sirli odamchalar», «Bir xurmacha shavla» va boshqalar.
BG’ hayvonlar va jonivorlar haqidagi ertaklar: «Quyon bilan tipratikan», «Bo’ri bilan tulki», «Bremen musiqachilari», va boshqalar.
VG’ hayotiy ertaklar: «Aqlli yelza», «Yetti botir», «Bo’ron kampir», «Yalqov Geyits», «Ganening baxti» va boshqalar.
Grimmlar ertaklarning katta-ko’pchiligini bevosita yertak aytuvchilardan tinglab, ba’zilarini yesa dehqonlar bilan suhbatlashib yozib oladilar. Xalqdan olingan ertaklarning har biri grimmlar tomonidan qayta ishlanib, badiiy tus olib yana xalqqa qaytariladi.
Grimmlarning uch jildlik kitoblariga ikki yuzdan ortiqroq ertaklar jamlangan bo’lib, unda mualliflar ko’proq afsonaviy, maishiy va hayvonlar haqidagi ertaklarni umumlashtirishga harakat qilganlar. Har bir yertakda saxiylik, mehnatsevarlik, botirlik kabi fazilatlar bilan birga, qo’rqoqlar ustidan kulish, dangasalik va yolg’onchilikning qattiq qoralash birinchi o’rinda turadi. Shunisi ham quvonchliki ko’pincha Grimmlarning ertaklarining asosiy qahramonlari shoh va shahzodalar yemas, balki kambag’al, beva-bechoralarning o’g’il-qizi, cho’pon yoki soldat bo’ladi. Ular o’zlarining ibratomuz ishlari bilan yertak tinglovchida chuqur taassurot qoldiradi.
Aql bilan ish ko’rish, bilimdonlik «Tilla g’oz», «Shishadagi arvoh», «Uch aka-uka» ertaklarida yaxshi berilgan.
Grimmlarning dunyoga mashhur bo’lgan «Zolushka», «Kor qiz» ertaklarining qahramonlari hammadan turtki yeydigan, so’kish yeshitadigan yeng past holda qiyin yumushlarni bajaradigan qizlar bo’lib, yertak davomida o’zlarining halol mehnatlari, yoqimli so’z va tabassumlari bilan baxtiyor bo’ladilar.
Grimmlarning «Kuyon bilan tipratikan», «Bo’ri bilan tulki» she’rlari masal janriga yaqin turishi kitobxonda katta taassurot qoldiradi.
«Yalqov Geyts», «Ganening baxti», «Botir tikuvchi», «Yosh pahlavon», «Bremen musiqachilari» kabi ertaklari o’zbek bolalarining ham sevimli asarlariga aylanib qolgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
