2019 йилда солиқ қонунчилигига киритилаётган ўзгаришлар юзасидан Ў Қ у в қ Ў л л а н м а тошкент ш. – 2018 йил

ҚҚС ҳисоботларини ўз вақтида тақдим этиш ва тўлашни унутманг. Микрофирма ва кичик корхоналар тоифасига мансуб бўлсангиз ҳар чоракда, чоракдан кейинги ойнинг 25-санасидан кечиктирмасдан солиқ ҳисоботларини тақдим этишингиз ва тўловларни амалга оширишингиз лозим. Кичик бизнес субъектлари тоифасига кирмайдиган солиқ тўловчилар ҳар ойда, ҳисобот ойидан кейинги ойнинг 25 санасигача солиқ ҳисоботларини тақдим этиши ва тўлаши лозим.

Ҳисобга олиш механизми қандай амалга оширилади?
Келинг бу механизм амалда қўлланилишини ишлаб чиқариш тармоғи мисолида кўрайлик. Сир эмас, бугунги кунда ишлаб чиқариш бу мураккаб жараёнларни қамраб олувчи соҳа ҳисобланади. Хом ашё тайер маҳсулот кўринишига келгунга қадар бир неча қайта ишловлардан ўтади.
Масалан, енгилсаноат соҳасида, пахта толаси биз ҳар замон киядиган оддий кўйлак ҳолатига келиш учун аввал калава ипга айланади, сўнг, калава ипдан мато тўқилади, сўнг мато бичилиб, ундан кўйлак тикилади.
Демак мазкур жараёнда пахтани қайта ишлаш корхонаси пахта толасини калава ип ишлаб чиқарадиган корхонага сотади, калава ип ишлаб чиқарадиган корхона ўз маҳсулотини тўқимачи корхонага сотади, тўқимачи корхона эса ишлаб чиқарган матосини мазкур занжирдаги охирги бўғини ҳисобланган кўйлак тикувчи корхонага сотади.
Мисол учун, пахтани қайта ишлаш корхонаси пахта толасини
(120 сўмга, шу жумладан 20 сўм ҚҚС билан) калава ип ишлаб чиқарадиган корхонага сотади.
Калава ип ишлаб чиқарадиган корхона пахта толасидан калава ипни ишлаб чиқаради ва унга 50 сўмлик харажатлари ҳамда устамасини қўшиб 20 % ҚҚС ҳисоблаган ҳолда тўқимачи корхонага жами 180 сўмга (шундан ҚҚС суммаси 30 сўм) реализация қилади. Бунда, калава ип ишлаб чиқарадиган корхона пахтани қайта ишлаш корхонасига тўлаб берган 20 сўмлик ҚҚС суммасини калава ип таннархига обормасдан ҳисобга олади.
Тўқимачи корхона калава ипдан мато тўқийди ва унга 50 сўмлик харажатлари ҳамда устамани қўшиб 20 % ҚҚС ҳисоблаган ҳолда кўйлак тикувчи корхонага жами 240 сўмга (шундан ҚҚС суммаси 40 сўм) реализация қилади. Бунда, калава ип ишлаб чиқарадиган корхонага тўлаб берилган 30 сўм ҚҚС суммаси мато таннархига обормасдан ҳисобга олади.
Кўйлак тикувчи корхона матодан кўйлак тикади ва унга 50 сўмлик харажатлари ҳамда устамасини қўшиб 20 % ҚҚС ҳисоблаган ҳолда охирги истеъмолчига жами 300 сўмга (шундан ҚҚС суммаси 50 сўм) реализация қилади. Бунда, тўқимачи корхонага тўлаб берилган 40 сўм ҚҚС суммаси кўйлак таннархига обормасдан ҳисобга олади.
Демак ҚҚСни ҳисобга олиш орқали бюджетга жами 50 сўм ҚҚС тўланади, шундан пахтани қайта ишлаш корхонаси – 20 сўм, калава ип ишлаб чиқарадиган корхона – 10 сўм (30 сўм – 20 сўм), тўқимачи корхона – 10 сўм (40 сўм – 30 сўм) ва кўйлак тикувчи корхона – 10 сўм тўлайди (50 сўм – 40 сўм).

Энди эса, шу корхоналарнинг бири ҚҚС тўловчиси ҳисобланмаса ўртадаги занжир узилади ва ҳисобга олинадиган ҚҚС суммаси “йўқолиб қолади”. Натижада оҳирги маҳсулотнинг, яъни кўйлакнинг нархи ошиб кетади.
Мисол учун, биз кўриб чиққан занжирда мато тўқийдиган корхона ҚҚС тўловчиси ҳисобланмасин.
Бунда, тўқимачи корхона олган калава ип учун тўлаб берилган 170 сўмни (ҚҚС ҳисобга олинган ҳолда) жами харажатларига қўшади ва ташкил топган қийматга (170 сўм плюс 50 сўм бошқа харажат ва устамаси, жами 220 сўм) 20 фоиз ҚҚС ҳисоблаб, кўйлак тикувчи корхонага жами 264 сўмга (шундан ҚҚС суммаси 44 сўм) реализация қилади.
Кўйлак тикувчи корхона матодан кўйлак тикади ва унга 50 сўмлик харажатлари ҳамда устамасини қўшиб 20 фоиз ҚҚС ҳисоблаган ҳолда охирги истеъмолчига жами 324 сўмга (шундан ҚҚС суммаси 54 сўм) реализация қилади. Бунда, тўқимачи корхонага тўлаб берилган 44 сўм ҚҚС суммаси кўйлак таннархига обормасдан ҳисобга олади.
Бундан кўриб турибтики, юқоридаги ишлаб чиқариш занжирида атиги битта бўғини узилиши якуний тайер маҳсулот ҳисобланган кўйлакни охирги истеъмолчига сотиш нархини 24 сўмга ўсишига олиб келмоқда.
Аслида эса, ишлаб чиқариш тармоғида бундай бўғинлар сони ва бўғинларнинг узилиши ҳолатлари биз кўриб чиққан мисолга нисбатан анча кўпрок учраши мумкин. Бу эса маҳсулотнинг таннархи ошишига ҳамда корхонанинг фойдаси камайишига олиб келиши муқаррардир.
Қўшилган қиймат солиғини тўловчисига айланиб, Сиз республика иқтисодиётида кучлик кооперация, ошкора тадбиркорлик фаолияти ва давлат бюджети барқарорлигига катта ҳиссангизни кўшган бўласиз!

3.