2016 Kon ishlari asoslari p65

C(m³ / soat)

^Ksuv ^
ifodasi orqali aniqlanadi.


Qt / soat

Bunda G(m^S/soat) — 24 soat davomida shaxtadan chiqarib tashlangan suv miqdori, m³/sutka.
Qt/soat — 24 soatda shaxtadan qazib olingan foydali qazilma miqdori, t/sutka.
Ko‘pchilik shaxta va rudniklarning suvchanlik koeffitsiyenti
1 dan ortiq bo‘ladi. Bahorda eruvchanlik va yomg‘ir ko‘p yog‘ishi tufayli shaxtalarga oqib keladigan suv miqdori odatda- gidan 1,5—2 barobar ko‘p bo‘ladi. Ma'lumki, yerosti suvlari, ko‘pincha, ishqorli va kislotali bo‘ladi. Bundan tashqari, suvlarda turli zararli mikroorganizmlar mavjud bo‘lib, ular iste'mol qilinganda turli yuqumli kasalliklarga uchrash mum- kin. hu sababli shaxtadan chiqarib tashlangan suvlarni iste'mol qilish qat'iyan man qilinadi. haxta suvlari bosh, yordamchi stvollar va maxsus shurflar orqali suv chiqarish qurilmalari yordamida yer yuziga chiqarib tashlanadi. Uchastkalardagi suvlar ariqchalar orqali bosh tashish shtrekiga oqib keladi va

75

76
bosh shtrekdagi ariqcha orqali dastlab stvol qo‘rasi maydoniga qurilgan suv yig‘gich (hovuz)ga quyiladi, u yerda suvdagi loyqalar cho‘kib, suv tiniqlashadi. Tiniq suv esa, qabul qudu- g‘iga oqib tushadi va markazdan qochirma nasoslar yordamida yer yuziga chiqarib tashlanadi. Nasoslar maxsus kameraga o‘rnatiladi. Bitta kameraga uchta nasos o‘rnatiladi. Ulardan bittasi ishlab turadi, ikkinchisi zaxira shaklida ishlatishga tayyor turadi, uchinchisi esa, ta'mirlashda bo‘ladi.


Na7orat uchun savol va topshiriqlar

1. 
   Ruda konlarini yerosti usulida qa ib olishning o‘ iga xos xususiyatlarini aytib bering.
   
2. 
   Ruda yo‘qotilishi va sifatsi lanishini ta'riflab bering. Yo‘qotilish miqdorini aniqlash ifodalarni yo ing.
   

S. Rudniklarning shaxta maydoni deganda nimani tushunasi ?

4. 
   Shaxta maydonini ochish va qa ishga tayyorlash usullari va sxemalarini aytib bering.
   
5. 
   Ruda konlarni qa ib olishning asosiy jarayonlari va ularning ma mun-mohiyatini ta'riflab bering.
   
6. 
   Qa ib olingan kon massasini ikkilamchi maydalash nima uchun kerak?
   
7. 
   Ruda shaxtalarida kon bosimini boshqarishning qanaqa usullarini bilasi ?
   
8. 
   Ruda konlarini yerosti usulida qa ib olishda qo‘llanadigan qa ish ti imi qanday me onlar asosida sinflarga ajratiladi?
   
9. 
   Har bir qa ish ti imiga kiradigan qa ish ti imi variantlari va ularning mohiyati hamda qo‘llanish sharoitlarini aytib bering.
   
10. 
    Qa ish ti imi sinflarining af allik va kamchiliklari nimalardan iborat?
    

VI BOB
QATLAMLI HONLARNI YEROSTI USULIDA QAZIB CHIQARISH ASOSLARI

1. 
   Dunyo yoqilg‘i-energetika balanxining holati va O‘zbekixton ko‘mir konlari to‘g‘rixida ma'lumotlar
   

Energiya bilan ta'minlanish muammosi doimo insoniyat- ning nazarida bo‘lib, har bir tarixiy davrda uning oziga xos masalalari namoyon bo‘lib kelgan.

XX asr boshlarida dunyo balansida keng miqyosda ko‘mir (65%), o‘tin (16%), o‘simlik va hayvonot chiqindilari (16%) ishlatilgan. Yoqilg‘i balansidagi neftning ulushi atigi 3% ni tashkil qilgan. Tabiiy gaz umuman ishlatilmagan.
XX asrning 30-yillariga kelib energobalansdagi ko‘mirning ulushi kamayib (55%), neftning ulushi ko‘paydi (15%) va yonuvchi gazlardan foydalanila boshlandi (3%).
Keyinchalik (1960—1980-yillar) yoqilg‘i-energetika resurs- laridan foydalanish miqdori oshib borishi natijasida energo- balans strukturasi keskin o‘zgardi.
Oqibatda neft ulushi 1,35 va gazning ulushi 1,56 marta ko‘paydi, qattiq yoqilg‘ining ulushi esa 1,7 marta kamaydi. Bu davrda barcha turdagi yoqilg‘i-energetika resurslaridan foydalanish 2,4 barobar oshdi va taxminan 10,5 mld. t shartli yoqilg‘ini tashkil qildi.
Keyingi yillarda jahon miqyosida ko‘mirdan foydalanish, umuman, energiyadan foydalanishga nisbatan tezroq o‘sib bor- moqda. 1980-yillarda, umuman, energiyadan foydalanish (1970-yilga nisbatan) 17% ga ko‘paygan bo‘lsa, ko‘mirdan foydalanish 26%ni tashkil qilgan.
Hozirgi vaqtda jahon energobalansidagi ko‘mir va neftning ulushi (qazib chiqarish va ishlatilishi bo‘yicha) bir-biriga tenglashib qolgan (4.1-jadval).
Kelajakda qattiq yoqilg‘i (ko‘mir, yonuvchi slaneslar, torf) konlarini qazib chiqarishni ko‘paytirib borish ko‘zda tutil- moqda. Chunki ular dunyo miqyosida zaxiralari hajmi bo‘yicha 90% ni, neft va gazniki esa faqat 7% ni tashkil qiladi. Agarda

77
ularning yonish issiqligini hisobga olinadigan bo‘lsa, u holda qattiq yoqilg‘ilar ulushi 74% ni, gaz va neftning ulushi 26% ni tashkil qiladi.

4.1-jadval