20-mavzu. Xalqaro valyuta munosabatlari va ularni tartibga solish masalalari

20.3. Valyuta munosabatlari tushunchasining mazmuni. Erkin almashinadigan valyutalar. Xalqaro zaxira valyutalar.

Xalqaro valyuta munosabatlari-bu valyutalarning davlatlararo harakatlanishi natijasida yuzaga keladigan moliyaviy munosabatlardir. Valyuta davlatlararo harakatlanishi uchun u xalqaro to’lov vositasi vazifasini bajara olishi va xalqaro valyuta bozorlarida oldi-sotdi qilinishi kerak. Xalqaro valyuta operatsiyalarining asosiy qismi (80 % dan ortiq) xalqaro rezerv valyuta maqomiga ega bo’lgan etakchi valyutalar orqali amalga oshiriladi.

Jaxonda uz faoliyatini olib borishda eng mustakil bulgan banklardan biri bu Nemis Federal banki - Bundes bank xisoblanadi. Ba’zi bir davlatlarda Markaziy bank parlamentga xisobot beradi- Ko’pgina hollarda Markaziy banklar o’z faoliyatida mustakil bo’lsada, shu bilan birga davlat banki xisoblanadi:

Markaziy bank kuyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi:

-banknotalar (nakd pullar) emissiyasi,

-davlatning oltin - valyuta zaxiralarini saklash,

-pul-kredit siyosati instrumentlari yordamida iqtisodni muvofiqlashtirish,

Davlatning oltin - valyuta rezervlarini boshqarish funktsiyasi. Markaziy Bank davlatning oltin, kimmatbaxr metal va kamyob toshlarni valyuta zaxiralarini boshkaradi. Davlatning rasmiy oltin-valyuta zaxiralari xalqaro xisob-kitoblarda aktivlar rezervi, xisob-kitoblar boyicha davlatning kafolatli sug’urta fondi sifatida namoyon bo’ladi. Odatda mamlakat oltin zaxiralarining asosiy kismi Markaziy bank ixtiyoriga berilgan bo’ladi. Ba’zi davlatlarda oltin zaxiralar moliya ministrligi ixtiyorida bo’lib, markaziy bank oltin bilan bog’liq operatsiyalarni olib boradi.

Markaziy banklar mamlakat valyuta rezervlarini o’zida yig’adi va bu rezervlar xalqaro xisob-kitoblarni amalga oshirish, to’lov balansi defitsitini qoplash va mamlakat milliy valyutasi kursining barqarorligini ta’minlash uchun ishlatiladi.

Markaziy bank orqali davlatning iktisodiy siyosati, yanada aniqrog’i davlatning pul-kredit siyosati olib boriladi. Markaziy bankning pul-kredit siyosati davlatning iqtisodini boshkarish siyosatining bir kismi bo’lib, muomaladagi pul massasi, kredit xajmi, foiz stavkalari darajasini va boshqa pul muomalasi va ssuda kapitali bozori ko’rsatkichlarini o’zgartirish bilan bog’liq bo’lgan chora-tadbirlar yig’indisidan tashkil topadi.

Pul-kredit siyosatining asosiy maqsadi milliy valyuta barqarorligini ta’minlash, valyuta kursi va foiz stavkalarini oqilona o’rnatish asosida inflyatsiya sur’atlarini kamaytirish, kreditdan foydalanishning samaradorligini oshirish va iktisodiyotning barkaror o’sishini ta’minlashdan iborat.