20-mavzu. Agrar munosabatlar va renta nazariyasi

Differencial renta I erning tabiiy unumdorligi bilan boĝliq bo’lgan, sanoat markazlariga, bozorlarga va aloqa yo’llariga yaqin joylashgan serunum er uchastkalarida vujudga keladi. Differencial renta I ning hosil bo’lishini shartli misol yordamida ko’rib chiqamiz (1-jadval).


1-jadval. Differencial renta I ning hosil bo’lishi

Er uchast-kasi	Ijti-moiy ishlab chiqarish xarajat-lari (so’m)	O’rtacha foyda (so’m)	Ijti-moiy qiymat (so’m)	Yalpi mahsu-lot (tonna)	Mahsu-lotning indivi-dual qiymati (so’m)	Ijti-moiy qiymat – bozor narxi (so’m)	Yalpi sotil-gan mahsu-lot (so’m)	Dif-feren-cial renta I (so’m)
A	8000	2000	10000	20	500	500	10000	-
B	8000	2000	10000	25	400	500	12500	2500
V	8000	2000	10000	30	333	500	15000	5000

Misolimizdagi uch xil er uchastkalaridan olingan mahsulotning ijtimoiy qiymati bir xil, yani 10000 so’mni tashkil qiladi. Yalpi hosildorlik A uchastkasida 20 tonna, B va V uchastkalarda 25 va 30 tonnani tashkil qiladi. Har bir uchastkadan turlicha hosil olinganligi tufayli ularda etkazilgan mahsulotlarning individual qiymati ham turlicha bo’lib chiqadi. YAni, A uchastkasida har bir mahsulot birligining qiymati 500 so’m bo’lsa, B uchastkasida 400 so’m, V uchastkasida esa 333 so’mni tashkil qiladi. Qishloq xo’jaligi mahsulotlari sifati yomon uchastkada etishtirilgan mahsulot narxida sotiladi (misolimizda 500 so’m). Natijada yomon er uchastkasi (A) o’zining yakka ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash va foyda olish imkoniga ega bo’ladi. O’rtacha (B) va yaxshi (V) er uchastkalarida esa yomon er uchastkasi (A)ga nisbatan 2500 va 5000 so’m miqdorda qo’shimcha daromad olinadi.
Bu olingan qo’shimcha daromad erning tabiiy unumdorligi bilan boĝliq bo’lgan differencial renta I ni tashkil qiladi.
Differencial renta II xo’jaliklarni intensiv rivojlantirish, erning hosildorligini oshirish uchun qo’shimcha xarajatlar sarf qilish bilan, yani qishloq xo’jaligida kimyoviy o’ĝitlarni qo’llash, erlarning meliorativ holatini yaxshilash, qishloq xo’jaligini mexanizaciyalash va elektrlashtirish darajasi bilan boĝliq holda vujudga keladi.
Bu holni biz 2-jadvalda shartli misol bilan ifoda etishimiz mumkin.