2 Ўзбекистон республикаси

Осиѐда 
ўрта 
асрларда 
яшаб 
ижод 
этган 
буюк 
мутафаккирларни география дарсларида илмий меросидан фойдаланиш. 
Табиат ва жамият орасидаги ўзаро муносабатлар тарихи қадимий бўлиб, у 
ўзбек халқи ҳаѐтидан жуда чуқур ўрин эгаллаган. Марказий Осиѐда ўрта 
асрларда яшаб ижод этган буюк мутафаккирлар Муҳаммад Мусо ал-Хоразмий, 
Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Амир Темур, 
Алишер Навоий, Заҳириддин Муҳаммад Бобур ва бошқа алломаларнинг 
асарларида инсон, табиат ва жамият муносабатлари, атроф-муҳитни муҳофаза 
қилиш, табиат бойликларини асраш, юксак экологик таълим-тарбияга доир 
кўплаб ибратли ҳамда ҳикматли мулоҳазалари ѐшларимизни юксак маънавиятли 
баркамол шахс ва экологик компетентли кадрлар қилиб тайѐрлашда жуда катта 
аҳамият касб этади.
Буюк алломаларимиз асарларида географикмаълумотларни шаклланганлик 
даражасини қуйидаги ибратли қонуниятлар асосида кўриш мумкин: 
 табиат ва ундаги мувозанат; 
 атроф-муҳитга зарар етказмаслик; 
 табиат заҳираларидан оқилона фойдаланиш ва кўпайтириш; 
 табиат ресурсларига масъулиятли муносабатда бўлишлилик; 
 сув ҳаѐт манбаи эканлиги ва уни ифлосламаслик; 
 табиат инсонни боқувчи манба: табиат –она, табиат –ақл сфераси; 
 турар жойларни озода тутиш, боғлар ва гулзорлар барпо этиш 
масалалари муайян даражада ўрин олган. 
Марказий 
Осиѐда 
ўрта 
асрларда 
яшаб 
ижод 
этган 
буюк 
мутафаккирларимиз географикмаълумотлар асосидатабиат ва жамиятнинг 

---

119 
ривожланиш қонуниятлари, уларнинг ўзаро алоқадорлиги асосида юз берадиган 
ҳодиса ва воқеаларни, экологик муаммоларнинг келиб чиқиш сабабларини 
ҳақида қимматли маълумотларни ўз асарларида ѐзиб қолдирган. 
Буюк алломаларимиз асарларида ҳам инсоннинг табиат ва атроф-муҳитга 
бўлган муносабати, жамият ва табиат ўртасидаги ўзаро узвий бирлик, 
алоқадорлик ва боғлиқлик географик ва экологик ѐндашув негизида таҳлил 
этилганлигини кўришимиз мумкин. Қуйида мутафаккирлар томонидан илгари 
сурилган ва айрим қимматли манбалар мазмунида ѐритилган фикрларга 
эътиборимизни қаратамиз.