2 Ўзбекистон республикаси

мустақиллик
– 
модуль 
тузилмавий 
бирлик 
сифатида 
бошқаларникидан фарқли, хусусий таълим мазмунига эга; 

модулнинг мақсад ва вазифаларини амалга оширишда 
вақтнинг 
чекланганлиги
;

динамизм
– 
мустақил 
таълим 
материалининг 
мақсадли 
вазифаларига мувофиқ ҳолда модуль таркибий қисмининг тез ўзгариши 
имконияти; 

модулни ташкил этувчилар – тузилмавий компонентларнинг 
дифференцияси ва интеграцияси
. уларнинг ўзига хос амалий вазифани 
бажариши; 

модулнинг таркибий қисмларининг ўзаро боғлиқлиги ва алоқаси: 
уларнинг ҳар бири модуль тузилишидаги жойлашиш ўрнига кўра ўзаро 
боғланган; 

---

129 

нисбатан кичиклиги туфайли мустақил ўқув материалини модуль 
усулида ўрганииш самарадорлиги; 

таълим олувчининг ўз билиш фаолиятини баҳолай олиш 
имконияти; 

модуль функцияларини ифодаловчи тузилмавий компонентлар 
мажмуасидан фойдаланиш зарурати, яхлитлиги; 

модуль исталган шаклда тақдим этилиши мумкин: нашр шаклида, 
товуш ѐзилган тасма кўринишида, компьютер дастури тарзида ва ҳакозо. 
модуллаштирилган 
мустақил 
таълим 
материалларини 
ѐзиш 
технологияси барча компонентлари ишлаб чиқиладиган материалга аста-
секин жалб этишга асосланади.
Модуль усули асосида тайѐрланган мустақил таълим материаллари 
анъанавий ўқув материалларидан, энг аввало, ўқув жараѐнини бошқарувчи, 
таълим олувчиларга мустақил билишнинг методик усуллари ва самарали 
шаклларини кўрсатувчи дидактик ва услубий компонентлари мавжудлиги 
билан фарқланади. 
Биз «чизма геометрия» фани бўйича модуллаштирилган мустақил 
таълим материалларини ишлаб чиқдик. унинг намунаси 3–иловада 
келтирилган. 
Шундай қилиб, модуллаштирилган мустақил таълим материаллари – 
таълим олувчининг мустақил ўқишини бошқариш, назорат қилиш, тўғри 
йўлга солиш жараѐнининг муҳим омили ҳисобланади. 
бўлажак меъмор - талабаларнинг мустақил таълим 
олиш фаолияти модели 
Меъморлар тайѐрлаш тизимида мустақил таълим олиш 
кўникмаларини шакллантиришнинг аҳамияти муҳимдир. бу график таълим 
мазмуни ва тузилмасини модернизация қилиш масаласи билан боғлиқ бўлиб, 
замонавий муҳташам бино ва иншоотларни лойиҳалаш жараѐнида зарур 
бўлган ижодий тафаккур, фазовий тасаввур ва компьютер графикаси 
саводхонлигини шакллантиришни талаб этади.
Олий 
таълим жараѐнида мустақил 
ишлар 
самарадорлигини 
оширишнинг аҳамияти ва долзарблиги шундаки, меъморчилик йўналиши 
бакалаврларини касбий лаѐқатлилик сифатини берувчи асосий курслардан 
бири “чизма геомертия”дан аудиториядан ташқари мустақил ишларни 
фаоллаштиришнинг янги йўлларини ишлаб чиқиш учун асос ҳисобланади. 
Тадқиқотимизнинг мақсади меъморчилик тайѐргарлиги тизимида 
талабаларнинг фазовий тасаввури ва ижодий тафаккурини ривожлантириш, 
ташаббускор, 
ижодкор 
мутахассис, 
график 
ижодкорлик 
бўйича 

---

130 
маълумотларни мустақил ола биладиган ва фойдаланиш қобилиятли янги 
типдаги 
меъмор 
кадрлар 
тайѐрлашда 
мустақил 
таълимни 
самарадорлаштириш йўллари, восита ва методларини ишлаб чиқишдир. 
Бўлажак 
меъморларнинг 
графикавий 
тайѐргарлигини 
такомиллаштириш, хусусан, уларда мустақил ижодий тафаккур, фазовий 
тасаввур ва политехник тафаккурни шакллантиришнинг педагогик 
шартларидан бири – “чизма геометрия” курси бўйича аудиториядан ташқари 
мустақил ишлар мазмуни, уни ташкил этиш ва бошқариш технологиясини 
ишлаб чиқишдир. 
Олий ўқув юртларида бўлажак меъморларни чизмаларни ўқиш ва 
бажаришга ўргатиш – замонавий олий мактабнинг асосий вазифасидир. бу 
чизмаларни ўқиш ва бажариш мақсадга мувофиқ, ижодий ва маъсулиятли 
бўлиши зарур, албатта. шу билан бирга, таъкидлаш жоизки педагогик 
адабиѐтларда олий мактаб талабаларининг ўқиши фақат ўқитиш билангина 
эмас, балки уларнинг мустақил таълим олиши билан ҳам тавсифланади. 
Юқорида баѐн қилинганлардан келиб чиққан ҳолда талабаларни 
мустақил таълим олишга ўргатиш - мустақил график фаолият кўникмаларини 
шакллантириш объектив зарурлиги ўқув фаолияти ҳолати билан таълим 
олувчиларнинг мазмун, метод ва натижаларга кўра хилма - хил мустақил 
ўқув ишларини юритишнинг ички имкониятлари ўртасидаги номувофиқлик 
кўзга ташланади. у талабаларнинг мустақил таълим олиш фаолияти 
хусусиятлари, унинг моҳияти, ташкил қилиш принциплари, мазмуни ва 
методларини қараб чиқишга мавжуд ѐндошувларнинг хар хиллиги билан 
тавсифланади. 
Тўпланган ва таҳлил қилинган маълумотлар муайян хулосалар 
чиқариш имконини берди: 
т а л а б а л а р : 
-
мустақил таълим олишга алоҳида қизиқувчанлик (мотив)ни намоѐн 
қилмаяптилар; 
-
ўзларига берилаѐтган тайѐр билимларни, ўқув ахборотларини анча 
сусткашлик билан қабул қилмоқдалар; 
-
ўқув машғулотларида мустақил ўқув фаолияти кўникма ва 
малакаларини саѐз эгаллаяптилар; 
-
дарслик материаллари ва ўқитувчи сўзлари асосидаги ѐзувлар 
(тушунтириш, ҳикоя, маъруза) ни кўр-кўрона ўрганади; 
-
қўшимча билим манбалари (доимий ижодий ўқув курсларининг 
зарурлиги ва билимларнинг алоҳида ўрин олишига ишонтирувчи дидактик ва 
бадиий адабиѐтлар, кишилар билан мақсадга мувофиқ мулоқот ва 
бошқалар)дан фойдалана билмасликлар; 

---

131 
-
ўзлаштирган билимлар кўпинча репродуктив характер касб этмоқда; 
-
ўқув фаолияти мотивлари ишончсиз, суст ифодаланмоқда. 
ў қ и т у в ч и л а р : 
-
талабаларда мустақил таълим олишга онгли муносабат ва фаол ўқув 
фаолиятга интилишни шакллантиришда ўз ўқув предмети, уни ўқитиш мето-
дикасининг имкониятларидан етарлича фойдаланмаяптилар; 
-
кўрсатмалилик тамойилига риоя қилмайдилар, ўқув дастурида кўзда 
тутилган тайѐр билимлар асосида ўқитишнинг оғзаки методларини афзал 
кўрадилар; 
-
талабаларнинг билишга оид қизиқишларини ривожлантириш, 
билимларини кенгайтириш, маънавий дунѐсини бойитиш, шахснинг юксак 
ахлоқий сифатларини тарбиялашга имкон берувчи аудиториядан ташқари 
мустақил ишлар имкониятларидан кам фойдаланадилар; 
-
мустақил ўқув фаолиятини ташкил қилиш кўникма ва малакаларига эга 
эмас; 
-
талабаларнинг мустақил ўқув фаолиятига педагогик раҳбарликни аҳѐн-
аҳѐнда амалга оширадилар, бунда асосан топшириқлар бериш, унинг 
бажарилишини текшириш ва баҳолаш билан чекланилади. 
тадқиқотнинг кўп йиллик кузатув ва изланишлари асосида тўпланган 
материаллари шуни кўрсатадики, талабалар фан асосларидан янги 
билимларни излаш, топиш, шу асосда ўз билим сифатларини оширишга 
йўналтирилган фаол мустақил ўқув фаолиятини олиб боришлари мумкин. 
бунинг исботи қуйидаги асослардан иборат: 
-
физиологик характердаги асослар
: мижоз турлари, ирсият, минтақамиз 
болаларининг эрта ривожланиши; 
-
руҳий характердаги асослар: 
қизиқиш ва мойиллик, руҳий 
жараѐнларнинг ҳолати, ҳиссиѐтнинг фаоллиги ва йўналиши; 
-
ижтимоий характердаги асослар
: янги ҳуқуқий давлатнинг барпо 
бўлиши, жамиятнинг демократлашуви, минтақанинг этнопсихологик 
хусусиятлари, ижтимоий техник базасининг ривожланиши, миллий ўзликни 
англаш ва маданиятнинг юксалиши. 
Бу асослар талабаларнинг фаол, мустақил ижодий ўқув фаолиятга 
ички(потенциал) тайѐрлигини кўрсатади. бироқ бу ички имкониятлардан 
муваффақиятли фойдаланиши учун алоҳида омиллар зарур. 
Бу омиллар 4 гуруҳга бўлинади: 
1. илмий асосланган тавсиялар, олимлар томонидан таклиф қилинган 
махсус дидактик тадқиқотлар материаллари билан шартланган омиллар. 
2. ўқитувчи фаолияти билан яратилган омиллар. 
3. талабаларнинг ота-оналари томонидан яратилган омиллар. 

---

132 
4.талабаларнинг индивидуал хусусиятидан келиб чиқадиган 
омиллар. 
биз тадқиқот жараѐнида талабалар мустақил таълим олиш 
фаолиятининг концепцуал моделини ишлаб чиқдик (2.2-расм). 
Унинг мазмуни қуйидагилардан иборат: 
I
. мустақил таълим жараѐнининг моҳияти, унинг функцияси: 
Мустақил таълим – талабаларнинг мақсадга йўналтирилган ўқув 
фаолияти бўлиб, у ўқитувчи томонидан бериладиган ўқув ахборотларини 
ўзлаштириш, ўқув машғулотлари жараѐнида эгалланган билим ва 
малакаларни мустаҳкамлашдан иборат. мустақил таълим жараѐни бир неча 
функцияларни амалга ошириш учун ўзига хос катта имкониятларга эга: 
таълимий, ривожлантирувчи, тарбияловчи, касбга йўналтирувчи. 
Талабаларнинг мустақил таълим олиш фаолияти учта асосий 
йўналишда амалга оширилади: 
2.2-расм. Талабалар мустақил таълим олиш фаолиятининг 
концепцуал модели