2-variant Кто является основными субъектами мировой экономики? / жаҳон иқисодиётининг асосий субъектлари кимлар?(1 балл)

Javoblar:

1. 
   Har qaysi sohalarda bo’lgani kabi Jahon Iqtisodiyotining ham o’z subyektlari ya’ni qatnashchilari bor. Ushbu subyektlarning asosiylari milliy iqtisodiyotlar, transmilliy korporatsiyalar (TMK), integratsion birlashmalar, xalqaro iqtisodiy tashkilotlar hisoblanadi. Milliy iqtisodiyotlar jahon iqtisodiyotining muhim subyekti sanaladi. Milliy iqtisodlarning Jahon iqtisodiyotidagi o’zaro integratsiyalashuvi, davlatlarning suvereniteti va siyosatiga dahl qilmaydi.
   
2. 
   Bozor iqtisodiyoti - bu erkin tadbirkorlik, ishlab chiqarish vositalariga mulkchilik shakllarining xilma-xilligi, bozor bahosi, xo'jalik yurituvchi sub'ektlar o'rtasidagi shartnoma munosabatlari, sub'ektlarning xo'jalik faoliyatiga davlatning cheklangan aralashuvi tamoyillariga asoslangan iqtisodiy tizim. C.R.MakKonnell va S.L.Bruning fikricha, bozor iqtisodiyoti - bu faqat iste'molchilarning o'zlari, resurslarni etkazib beruvchilar va xususiy firmalarning qarorlari bilan resurslarni taqsimlash tuzilmasini belgilaydigan iqtisodiyot. Bozor iqtisodiyotida davlatning iqtisodga aralashuvi maksimall cheklanadi.
   
3. 
   Aqlning oqib ketishi- bu ommaviy emigratsiya jarayoni bo'lib, unda mutaxassislar, olimlar va malakali ishchilar siyosiy, iqtisodiy, diniy yoki boshqa sabablarga ko'ra mamlakat yoki mintaqani tark etadilar. Shu bilan birga, mutaxassislari chiqarib yuborilgan mamlakatlarga juda katta iqtisodiy, madaniy, baʼzan esa siyosiy zarar yetkaziladi, aksincha, immigrant mutaxassislarni qabul qilib, taʼminlovchi davlatlar ulkan va arzon intellektual kapitalga ega boʻladi. Moliyaviy kapitalni chet elga eksport qilishning shunga o'xshash jarayoni kapital qo'zg'olon deb ataladi.
   
4. 
   Ish kuchining barcha harakati ketish (emigratsiya) va kelish (immigratsiya) oqimidan iborat. Xalqaro migratsiyaning kelib chiqishiga asosan iqtisodiy omil ta’sir qiladi. Ammo iqtisoddan tashqari yana bir nechta omillar: madaniy, ekologik, siyosiy, milliy, diniy, irqiy, psixologik, gumanitar, huquqiy tartibot omillari ta’sir ko’rsatadi. Mehnat migratsiyasining ijtimoiy-iqtisodiy sabablari: 1. Turli mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishining notekisligi; ularning iqtisodiy siklning turli bosqichlarida qolishlari. 2. Turli mamlakatlarda turli darajadagi daromadlar. 3. Mamlakatlardagi ishsizlik darajasining sezilarli farqi. 4. Iqtisodiy jihatdan qoloq mamlakatlarda mehnat resurslarini shakllantirishning o‘ziga xos xususiyatlari (aholi ko‘pligi, ishsizlik, mehnat unumdorligining pastligi). 5. Rivojlanmagan mamlakatlarda mehnat xizmatlarining nisbatan arzonligi. Shuningdek, migratsiya qisman urushlar (Iroq, Bosniya, Afg'oniston, Suriyadan AQSh, Buyuk Britaniya va Yevropaga emigratsiya), siyosiy mojarolar (Zimbabvedan AQSh emigratsiya) va tabiiy ofatlar (Montserratdan Buyuk Britaniyaga ko'chish) vulqon otilishigacha. Avtoritar davlatlarda majburiy migratsiya avtoritar rejimlarni ijtimoiy nazorat qilish vositasi bo'lib xizmat qilishi mumkin, ixtiyoriy migratsiya esa ijtimoiy moslashish vositasi va shahar aholisining o'sishiga sabab bo'ladi.
   

5.Rivojlangan mamlakatlar jahon iqtisodiyotida etakchi o'rinlarni egallagan mamlakatlar deb hisoblanadi. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, bugungi kunda dunyo aholisining atigi 15 foizi ushbu mamlakatlarda yashaydi, ammo yalpi mahsulotning yarmidan ko'pi ishlab chiqarilmoqda. Dunyoning eng rivojlangan mamlakatlari yuqori turmush darajasiga va kapitalning katta zaxiralariga ega. Ular, shuningdek, daromadlarning teng taqsimlanishi va iqtisodiyotning ijtimoiy yo'naltirilganligi bilan ajralib turadi. Xususan, bu ilm-fan, tibbiyot, atrof-muhitni muhofaza qilishga sarmoyalar. Iqtisodiy rivojlangan mamlakat, qoida tariqasida, nafaqat mahsulotlarni, balki kapitalni ham eksport qiladi. Bunday mamlakat aholisining aksariyat qismi yuqori samarali mehnatda ishlaydi. Yuqori taraqqiyotga ega mamlakatlar guruhida "katta ettilik" deb nomlanganlar - bular jahon iqtisodiyotining etakchi davlatlari, AQSh, Kanada, Yaponiya, Germaniya, Buyuk Britaniya, Frantsiya va Italiya. Ular eng yuqori mehnat unumdorligiga erishdilar va fan va texnikada eng yuqori ko'rsatkichlarga erishdilar. G7 jahon importining 50 foizini tashkil etadi va rivojlangan mamlakatlarning sanoat mahsulotlarini qo'shsangiz, 80 foizini ushbu etti mamlakat ishlab chiqaradi.
6. Kapitalning baynalmilallashuvi - bu milliy kapitallarni o'zaro bog'lash va birlashtirish jarayoni bo'lib, u alohida kompaniyalar tomonidan boshqa davlatlarda xo'jalik yurituvchi sub'ektlarni yaratishda yoki turli mamlakatlar poytaxtlari o'rtasidagi aloqalar va aloqalarning millatlararo shakllarini rivojlantirishda namoyon bo'ladi. U xalqarolashtirishning ikki darajasini ta'kidlaydi: mikroiqtisodiy, ya'ni. xalqaro kompaniya darajasida o'zining boshqa mamlakatlardagi sho''ba korxonalari va xalqaro, masalan, Evropa Ittifoqi kabi davlatlardan yuqori institutlarni yaratish.
7. Transmilliy korporatsiya (TMK) — xorijiy aktivlarga ega boʻlgan, operatsiyalarining kamida 1/4 qismini mamlakat tashqarisida, oʻzi roʻyxatga olingan chet mamlakatda amalga oshiradigan yirik korporatsiya. Tashkiliy jihatdan bosh kompaniya asosiy kapitalining sho’ba korxonalar kapitalida qatnashuvi tamoyiliga asoslanadi. TMK ishlab chiqarishni uzluksiz oʻstirish hamda integratsiyalashuv siyosati, firma, kompaniyalarning bir maqsadni koʻzlab qoʻshilishi (qoʻshilish, sotib olish, moliyaishlab chiqarish. guruhlarni tashkil qilish) hisobiga paydo boʻladi. Ixtisoslashuviga koʻra, sanoat, xizmat koʻrsatish, savdo-sotiq, bank, sugʻurta va boshqa tarmoqdarda faoliyat olib boradi. 21-asr boshida jahon ishlab chiqarishining katta qismi TMK qoʻlida toʻplangan. Amerikaning Gʻarbiy Yevropa va Kanadada, bir qancha rivojlanayotgan mamlakatlarda oʻz korxonalari tarmoqlariga ega boʻlgan TMKlari faoliyat koʻrsatadi. Mas., "Ford" avtomobil konsernining 30 ta mamlakatda filiallari bor. Yirik ingliz kompaniyalari ("British petroleum", "IKI" va boshqalar), Germaniya ("Xerst", "Simens" va boshqalar), Gollandiyaning "Filips" konsernlari TMKlardir. TMK faoliyati ham milliy (ichki), ham tashqi bozorga yoʻnaltiriladi. Odatda, TMK kuchli ilmiy-texnikaviy salohiyatga ega boʻladi. Mac, "Ford motor"ning AQSH Detroyt shahrida 100 mingdan koʻproq muhandistexnik xodimlar, olimlar, texnologlar, dizaynerlar ishlaydigan ilmiy-texnika markazi bor. TMK oʻz tarkibini va faoliyat yoʻnalishlarini muntazam yangilab turadi. Ularning asosiy maqsadi bozorlarning bir segmentini emas, balki jahon bozorlarida mustahkam ustuvorlikni egallashdan iborat.
8. Xorijiy investitsiya kiritilishi - bu ma'lum bir mamlakatda kapitalning bir qismini milliy muomaladan olib chiqib, daromad olish maqsadida uni tovar yoki pul shaklida boshqa davlatga ko'chirish jarayonidir. Chunki dunyoning istalgan mamlakati nafaqat eksport qiladi, balki chet eldan kapital import qiladi, ya'ni o'zaro investitsiyalar deb ataladigan narsa yuzaga keladi, keyin kapitalning xalqaro harakati (kapital migratsiyasi) haqida gapirish kerak. Xalqaro kapital migratsiyasi - bu mamlakatlar o'rtasida kapitalning qarama-qarshi harakati bo'lib, ularning egalariga daromad keltiradi. Zamonaviy nazariyalarga ko'ra, kapital migratsiyasining asosiy sabablari quyidagilardir: uning ma'lum bir mamlakatdagi nisbiy ortiqchaligi, kapitalning ortiqcha to'planishi; Kapital unumdorligi past bo'lgan joydan yuqori bo'lgan joyga o'tadi; tovarlarni olib kirishga to'sqinlik qiluvchi va shu orqali xorijiy etkazib beruvchilarni kapitalni bozorga olib kirishga undaydigan bojxona to'siqlarining mavjudligi; firmalarning ishlab chiqarishni geografik diversifikatsiya qilishga intilishi; kapitalga talabni keltirib chiqaradigan tovarlar eksportining o'sishi; mamlakat iqtisodiyotining turli sohalari va tarmoqlarida milliy kapitalga talab va uning taklifi mos kelmasligi. Yuqoridagi belgilardan ko’rinib turibdiki, kapital chiqarish ko’pincha iqtisodiyoti rivojlangan davlatlar uchun foydali. Kam rivojlangan yoki rivojlanayotgan davlatlar uchun kapital chiqarishdan ko’ra kapital kiritish foydaliroq. Chunki arzon ishchi kuchi va xomashyoning mavjudligi xorijiy investitsiyani jalb qila oladigan asosiy omillardir. Xorijiy investitsiyaning harakatiga geografik-hududiy omil ham ta’sir qiladi. Ya’ni geografik qulay va foydali qazilmalarga qanchalik boy bo’lsa, investorlarni shunchalik o’ziga jalb qiladi.