2-tema. Hayallar sport trenirovkasiniń fiziologiyaliq tiykarlari hám salamatlastiriwshi fizikaliq tárbiyaniń fiziologiyaliq tiykarlari saat reje

_{12-TEMA. HAYALLAR SPORT TRENIROVKASINIŃ FIZIOLOGIYALIQ TIYKARLARI HÁM SALAMATLASTIRIWSHI FIZIKALIQ TÁRBIYANIŃ} FIZIOLOGIYALIQ TIYKARLARI 2 SAAT
Reje:

1. 
   Hayallarda háreket hám vegetativ funkciyalardıń qásiyetleri.
   
2. 
   Menuastruaciya cikli hám onıń organizm funkciyalarına tásiri.
   
3. 
   Sport penen shuǵıllanjumıstıń hayallar organizmiga tásiri.
   
4. 
   Hayallar organizminiń gormonlar basqarilishi qásiyetleri.
   
5. 
   Hayallar organizminde jasqa qarap ózgerisler jihatları.
   

Tayanısh túsinikler

1. 
   Vegetativ funkciyalar.
   
2. 
   Fizikalıq imqaniyat.
   
3. 
   Hayz kurıw cikli.
   
4. 
   Muskul kúshi.
   
5. 
   Sport túrleri.
   
6. 
   Anaerob jumıs qábiyleti.
   
7. 
   Jınısıy garmonlar.
   

Hayallarda háreket hám vegetativ funkciyalardıń qásiyetleri
Hár qıylı jastaǵı qizlar hám hayallardıń fizikalıq shınıǵıwlar menen shuǵıllanishi tiykaran eki maqsetke qaratilgan bolıp, olardıń birsi salomatlikti jaqsılash bolsa, ekinshisi sport tarawsida erkaklar menen yonma-yon túrib, respublika shon-shuhratini qorǵanıw qılıwda jumıstirok etishdir. Belgili birki, fizikalıq tárbiya hám sport penen shuǵıllanuvchi bunday hayallar sanı jıldan-jılǵa ortip bormoqda. bul bir tárepten, respublikada sporttıń kún sayin rivojlanayotganidan derek bersa, ekinshi tárepten bul narsa xayot iskerligimizda róy berayotgan ózgerisler menen boǵlikdir. Sonı da aytıw kerekki qizlar hám hayallar organizminiń jumıs qábiyleti erkaklardıń jumıs qábiyletidan bir muncha tómen dárejede boladı, bul hayallar organizminiń anatomik hám fiziologiyalıq qásiyetleri menen boǵlik. Sonıń ushın hayallardıń den-sawlıǵın jaqsılash, yamasa olardıń sportta joqarı nátiyjelerge erishatuǵın jaǵdayga keltirish ushın berilatuǵın fizikalıq shınıǵıwlar kólemini optimal dárejede belgilamay túrib, kójılǵan maqsetke erishib bolmaydı.
Hayallar organizmin táriyplew ushın onı erkekler organizmi menen yaǵnıy onıń fiziologiyalıq sistemaları, ázolar dúzilisi, jumısı, fizikalıq imqaniyatları menen takkoslab kóriw maqsetke muvofik boladı. Shuńa kura, hayallardıń bulyi urtacha hisobda 161 sm. bolıp, erkaklarda 172 sm.ni sırtqıl etadi. Kukrak kafasi erkaklardaǵıga nisbatan hayallarda kiska bullib diafragma ancha joqarı jaylasqan boladı. Hayallardıń ayaq-kulları da yerkaklardıkiga nisbatan qisqa biraq olardıń omırtqa baǵanası uzın boladı.
Oraylıq nerv sisteması iskerliginde da jınısıy farq bar. Arnawlı háreket reakciyalarınıń tezligi erkaklardaǵıga nisbatan tómen boladı, lekin oraylıq nerv sisteması tárepinen muskullar tarańlanishini farqlashda júdá kóp kórsetkishlar erkaklardaǵıga nisbatan ancha joqarı boladı.
Vegetativ funkciyalardıń borishi da hayallarda erkaklardaǵıga qaraganda basqacha boladı. Mısalı dene hám znniń birligiga nisbatan háreketteǵı qan muǵdarı hayallarda kem boladı, yaǵnıy dene hám zniniń bir kilogramiga hayallarda 65 ml., erkaklarda bolsa 75 ml. tuwrı keledi. Hayallar qanidaǵı suwniń muǵdarı 80,1% ni erkaklar qanida 78,1% ni sırtqıl etadi. Qan quramındaǵı eritrositlar hayallar qaniniń 1mm³ kólemida 4,0-4,5 mln. dona bolıp erkaklar qaniniń sonday kólemida olar 4,5-5,0 mln. donaga teńdir.
Hayallar menen erkaklardıń qan aylanıw hám dem alıw funkciyalarındaǵı farq muskul jumısı bajarilishida yana da sezilerli boladı. Mısalı olar birdeyǵı jumıstı orınlaǵanda hayallardıń júrek iskerligi hám ókpe ventilyasiyasınıń kúsheyiwi erkaklardaǵıga nisbatan ancha joqarı boladı, birok jumıs unumi kamrok boladı.