2-tema. Fonetika. Dawıslı sesler hám olardıń klassifikaciyası Joba

Óó háribi. Bul hárip jińishke, ashıq, erinlik dawıslını ańlatadı hám ol jumsalıwı jaǵınan sheklengen. Sózlerdiń aqırında jumsalmaydı. Tek sózlerdiń basında, ortasında ǵana jazıladı. Onda da tiykarınan bir buwınlı sózlerde yamasa kóp buwınlı sózlerdiń birinshi buwınında keledi: sóz, kón, tós, kóp, tók, ór, ón, kómir, kópir, tósek, bórek, ósimlik, ótirik, ótemis, ótebiyke, Tólegen, Tórebay, t.b. Al oǵada siyrek jaǵdayda átkónshek, átóshkir, átshók sıyaqlı sózlerde ǵana ekinshi buwında ushırasadı.
Ee háribi. Bul hárip jińishke, qısıq, eziwlik dawıslını ańlatadı. Sózlerdiń basında, ortasında hám aqırında esitilgen orınlarda jazıladı: terek, telpek, bes, kesh, er, eki, etik, erik, egew, iyne, kepek, shelek, shelpek, shiye, ne, je, gúze, shege, kerege, bereket, kesek, t.b. Rus tilinen kirgen elektr, ekran, efir, ekskursiya, ekskovator, eksperiment, ekvator, eksport, emal, epitet, estrada, estetika, eston, etika, etil, eshelon, Egor, Elizaveta, Epishev sıyaqlı sózlerdiń basında jazıladı.
Ańlatıw: Kirilshedegi ayırıw belgisi qoyılıp jazılatuǵın ayırım sózler esitiliwinshe obyekt, subyekt, syezd, razyezd (obiekt, subiekt, siezd, raziezd emes) túrinde jazıladı.


Tapsırma. Tómendegi sorawlarǵa juwap beriń.

1. Fonetika qanday ilim, onda ne úyreniledi?

2. Seslerdiń máni bildiriwge qatnası qanday? Mısal keltiriń.
3. Ses hám hárip, olardıń ayırmashılǵın aytıń.
4. Seslerdiń bóliniwi: dawıslı hám dawıssız seslerdi aytıń.
5. Dawıslı hám dawıssız seslerdiń bóliniwi tuwralı túsinik beriń.


Qadaǵalaw ushın sorawlar

1. 
   Fonetika neni úyretedi?
   
2. 
   Dawıslı sesler qalay bólinedi?
   
3. 
   Juwan hám jińishke dawıslı sesler qaysılar?
   
4. 
   Erinlik hám eziwlik dawıslı sesler qaysılar?
   
5. 
   Ashıq hám qısıq dawıslı sesler qaysılar?
   
6. 
   Til aldı, til ortsı, til artı dawıslıları qaysılar?
   

Ádebiyatlar
1. Баскаков Н.А. Каракалпакский язык. II том. Фонетика и морфология. часть первая (части речи и словообразавание). М., 1952.
2. Поливанов Е.Д. Некоторые фонетические особенности в каракалпакском языке. // Труды Хорезмский экпедиции. Тошкент, 1933.
3. Молов С.Е. Заметки о каракалпакском языке. Нукус. «Каракалпакстан», 1966.
4. Дәўлетов А. Ҳәзирги қарақалпақ тили. Фонетика. Нөкис, 1999.
5. Da’wletov. Ha’zirgi qaraqalpaq tilinin’ fonetikasınan praktikum. No’kis, 1999.
6. Qaraqalpaq tili imla qaǵıydalarınıń jıynaǵı. Nókis, «Bilim», 2016.