2-Tema: Beloklardıń ximiyalıq dúzilisi, funktsiyası Aminokislotalar, olardıń fizik-ximiyalıq qásiyetleri Beloklardıń fizikximiyalıq qásiyetleri

3. Aminokislotalar 
Beloklar aminokislotalardan du`zilgen. Ta`biyg`ıy beloktın` quramına 20 aminokislota 
kiredi. Aminokislotalar may kislotalarının` do`rendisi bolıp, olar quramında karboksil toparı (-
COOH) ha`mde (-NH
2
) amino toparı bar. Amino toparı ha`mme waqıt α – uglerod atomınan 
(glitsinnen basqa) orın aladı, α-aminokislotalardın` ulıwma formulası to`mendegishe

---

Aminokislotalar quramında ha`r qıylı funktsonal toparlar ushıraydı. Aminokislotalar sol 
funktsonal toparlarg`a qarap bir-birinen parq boladı. Aminokislotalar du`zilisine qaray alifatik 
(ashıq shınjırlı) aromatik (qalqanlı) ha`m geterotsiklikaminokislotalag`a bo`linedi. Olar fizik ha`m 
ximiyalıq qa`siyetlerge qaray nitral kislotalı ha`m ishqoriy toparlarg`a bo`linedi. Aminokislotalar 
quramında qosımsha funktsiyalar toparlar tutıwına qarap, dikarbon, dimin, aminokislotalar, 
oksiaminokislotalar, ku`kirt tutıwshı aminokislotalar ha`m basqa toparlarg`a bo`linedi. Ha`zirgi 
waqıtqasha haywan toqımalarında, o`simliklerde ha`m mikroorganizmlerde 300 den aslam 
rkinaminokislota barlıg`ı anıqlang`an. Biraq beloklar quramında tek 20 α-aminokislota ha`m 
olardın` eki amid ushıraydı. 
Beloklar quramına kiretug`ın aminokislotalar to`mende ko`rsetilgen 
 
Alimfatik aminokislotalar 
glitsin
alanin 
cerin
treonin
Valin
Leytsin 

---

İzoleytsin 
Tsistein 
Metionin
Aspartat kislota 
Glutamat 
kislota Lizin
Arginin
 
 
 
 
Tsiklik aminokislotalar 

---

fenilalanin
tirozin 
Triptofan 
Gistidin 
prolin oksiprolin 
Bir qatar belok quramına kirmegen α – aminokislotalar zatlar almasıwı kerekli funktsiyanı 
orınlaydı, jumladan tsitrulin, gomoserin, gomotsistein, tsistein, dioksifenilalanin ha`m basqalar.