2 тажриба иши

Қисқа назарий маълумотлар. 
Қувурда текис ҳаракатланаётган суюқлик оқими 
энергиясининг бир қисми, қувур юзасига ишқаланиши ва суюқликдаги ички ишқаланиш 
натижасида йўқолади. Бу 
йўқотишлар оқим узунлиги бўйича босимни йўқотиш
дейилади.
Бернулли тенгламасига асосан узунлик бўйича босимни камайишини, кўриб 
чиқилаётган қувурнинг икки кесимидаги тўлиқ солиштирма энергиялар фарқи сифатида 
аниқланади ва доимий диаметрли горизонтал қувур учун қуйидаги формула кўринишида 
ёзиш мумкин: 
g
P
g
P
h
2
1
l


−
=
бу ерда 
g
P
1

ва 
g
P
2

- оқим кесимларидаги пьезометрик босим. Бу тенглама, ишқаланиш 
натижасида босим камайишининг тажриба йўли билан аниқлашда асосий ҳисобланади. 
Қувурларда ҳаракатланаётган суюқликнинг энергиясини йўқолишини ёки (дамни) 
пасайишини ҳисоблаш учун Дарси – Вейсбах формуласидан фойдаланилади.
g
d
h
2
1
2
1



=
бу ерда 

- гидравлик ишқаланишдаги қаршилик коэффициенти;

- суюқлик харакати ўртача тезлиги; 
l
- қувур узунлиги; 
d
- қувур диаметри;
g - эркин тушиш тезланиши, g = 9,81 м/с
2
.
Ушбу формула суюқлик ҳаракатининг ҳамма турли тартиби учун ўринли. Бироқ, 

 
коэффициентининг ламинар ва турбулент тартиблар учун миқдори турлича бўлади ва 
умумий холда 

 
катталик қувур деворнинг нисбий ғадир-будирлигига боғлиқ бўлади, яъни 






=
d
f

Re,

бу ерда 

- абсалют ғадир-будирликлар катталиги, см, мм. 

 
-
 
коэффициенти тажриба натижалари ёки маълум эмперик боғланишлар асосида 
аниқланади. Тажрибадан маълум бўладики, ламинар тартибли харакатда ғадир-будирлик 
харакат қаршилигига таъсир қилмайди. Бу холда 

коэффициенти фақат Рейнольдс сонига 
боғлиқ ва
Re
64
=

формула орқали хисобланади.

---

10 
Ламинар тартибда босим (дамни) пайиши йўқотилиши тезликнинг биринчи 
даражасига пропорционал 


=
k
h
e
. 
Турбулент оқимда девор четларида юпқа қатлам ламинар тартибли суюқлик 
қатлами хосил бўлади. Турбулент тартибли суюқлик ҳаракатида унинг асосий массаси 
(оқим ядроси) бу қатлам билан ўтиш зонаси орасидаги боғлиқлик мавжуд бўлиб, улар 
биргаликда чегара қатлам ҳосил қиладилар. Чегара қатлам қалинлиги мм да ўлчанади ва 

билан белгиланади ва Рейнольдс сонига боғлиқ. Қувур юзаси ғадир-будирликларини 
хосил қилувчи чўққиларнинг ўртача қиймати (абсолют, эквивалент ғадир-будирлиги-∆) 
чегара қатлами қалинлигидан кичик бўлганда ∆<

, турбулент оким чўққилар билан 
қоришиб кетмайди, бу холда ғадир-будирлик босим пасайишига таъсир қилмайди. Бундай 
юзалар гидравлик силлиқ юзалар дейилади.
Re ортиши билан чегара қатлам қалинлиги камаяди ва ғадир-будирлик 
чўққиларидан кичик бўлиб қолади. Чўққилар турбулент оқим ядросига киради ва босим 
(дамни) йўқотилишини оширади. Бундай юзалар гидравлик ғадир-будир дейилади.
Ғадир-будирликнинг барча йўқотишлар катталигига а таъсирини ифодалаш учун 
нисбий ғадир-будирлик тушунчаси киритилади.
,
d

=

бунда 
d
– қувур диаметри. 
3.1-расмда ишқаланиш қаршилиги коэффициенти ғадир-будирлик ва Рейнольдс 
сонига боғлиқлиги табиий ғадир-будирликли қувурлар (техник қувурлар) учун 
келтирилган. (Никурадзе графиги).
Биринчи зона – ламинар тартиб зонаси, у I-II-III тўғри чизиқ билан кўрсатилган. 
Иккинчи зона – нотурғун тартиб зонаси. Бу ерда Рейнольдс сони 1000 – 2300 дан 
4000 гача оралиқда.
Учинчи зона – турбулент тартиб зонаси. Бу зона III вертикал чизиқдан ўнгроқда 
жойлашган. Re = 4000. Бу зона ўз навбатида 3 та қаршилик сохасига бўлинади: 
1)
Гидравлик силлиқ қувур сохаси тўғри чизиқдан эгри чизиққа ўтиб борувчи соха. Тўғри 
чизиқ нисбий ғадир-будирлик учун Re=10
5
дан кичик. 5.1 расмда III IV сохалар орасидаги 
чизиқларда жойлашган.