2 тажриба иши

---

1 
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС 
ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ 
 
АБУ РАЙХОН БЕРУНИЙ номидаги 
ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ 
 
ЭНЕРГЕТИКА ФАКУЛЬТЕТИ
 
«ГИДРАВЛИКА ВА ГИДРОЭНЕРГЕТИКА» КАФЕДРАСИ 
 
 
Гидравлика ва ГПЮ 
фанидан
 
 
ТАЖРИБА ИШЛАРИ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Бажарди: _________ гуруҳ талабаси 

 
Қабул қилди: асс.С.Қ.Шоғўчқоров 
 
 
 
 
ТОШКЕНТ-2017

---

2 
ТАЖРИБА ИШИ 
 
БЕРНУЛЛИ ТЕНГЛАМАСИНИ ТАЖРИБА ЁРДАМИДА ЎРГАНИШ 
Ишдан мақсад: 
Тажриба асосида оқимнинг ҳар хил кесимларида потенциал (пьезометрик 
босим), солиштирма кинетик энергия (тезлик босимлар) ва тўлиқ солиштирма энергия 
(гидродинамик босим) катталикларни аниқлаш. Тажриба натижалари асосида пьезометрик ва 
босим чизиқларини ўзгарувчан кесимлар учун чизиш. 
Қисқача назарий маълумот. 
Бернулли тенгламаси, энергияни сақланиш қонунини 
ифодалайди. Ҳар қандай ҳаракатдаги суюқлик оқими маълум бир энергияга эга. Бу энергия уч 
кўринишда намоён бўлиши мумкин. Ҳолат энергияси, босим энергияси ва кинетик энергия. 
Ҳаракатдаги оқим учун энергияни турлари орасидаги боғланиш Бернулли тенгламасида кўринади. 
Барқарор ҳаракатдаги реал суюқлик оқими учун Бернулли тенгламаси муайян 2 та кесим 
учун қуйидаги кўринишга эга: 
2
1
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
2
2
−
+
+
+
=
+
+
w
h
g
g
P
z
g
g
P
z






бу ерда 
1
z
ва 
2
z
- оқим кесимлари марказидан ихтиёрий танланган текисликкача бўлган 
вертикал масофалар. 
1
Р
ва 
2
Р
- кесим оғирлик марказларидаги босимлар. 
1

ва 
2

- икки кесимлардаги оқимнинг ўртача тезлиги. 
1

ва 
2

- тезликни оқим кесимида нотекис тарқалишини кўрсатувчи коэффициент. 
Амалиётда турбулент ҳаракатда 

= 1,0-1,1 ўзгаради, ламинар ҳаракатда 

= 2 га тенг.
2
1
−
h
- икки кесим орасидаги босимни йўқолиши. 
Тенгламадаги биринчи ҳад 
z
хақиқий оқим кесими марказининг бирор горизонтал 
текисликкача баландлигини кўрсатади. 
Иккинчи ҳад 
g
P

оқимнинг қаралаётган кесимининг берилган нуқтасидаги гидродинамик 
босимга тўғри келадиган суюқлик устуни баландлиги бўлиб, у пьезометрик баландлик дейилади. 
Унинг миқдори босимнинг солиштирма потенциал энергиясини белгилайди. 
Геометрик ва пьезометрик баландликлар йиғиндиси 
g
P
z

+
пьезометрик босим дейилади, 
унинг катталиги солиштирма потенциал энергия дейилади. 
Учинчи ҳад 
g
2
2

тезлик босими дейилади, у солиштирма кинетик энергияни ифодалайди. 
оқимнинг умумий солиштирма энергияси бўлиб, гидродинамик напор дейилади. 
Бернулли тенгламасининг ўнг томонидаги энг оҳирги хад 
hw
кўриб чиқилаётган кесимлар 
орасида суюқлик ҳаракати давомида 
гидравлик қаршиликларни йингишга 
сарф бўладиган дам (напорни) 
миқдорини кўрсатади. Оқим бўйлаб кесимлардаги гидродинамик босим (умумий энергия) нинг 
эркин танланган текисликка нисбатан ўзгариши босим чизиғи билан ҳарактерланади. Босим 
чизиғи Бернулли тенгламаси учта хади йиғиндисидан ташкил топади. Умумий солиштирма 
энергиянинг бир қисми гидравлик қаршиликларни енгиш учун сарфлангани учун босим чизиғи 
ҳам кесимдан кесимгача ўзгариши мумкин. 
Ўзгармас кесимли қувурларда оқимнинг кинематик ҳарактеристикаси унинг узунлиги 
бўйлаб ўзгармасдир. 
2
1


=
, 
2
1


=
, шунинг учун тезлик дам (напор) барча кесимларда бир 
миқдорга эга 
const
g
=
2
2

. У ҳолда Бернулли тенгламасидан
g
g
P
z
H
2
2


+
+
=

---

3 






+
−






+
=
g
P
z
g
P
z
h
2
2
1
1
2
-
1


га эга бўламиз. 
яъни, ишқаланиш учун босимни йўқолиши, оқим солиштирма потенциал энергияси (пьезометрик 
босим) камайишига тенг бўлади ва қувурнинг бошланғич ва охирги кесимларида пьезометрик 
сатхлар ўзгаришида кўринади. Ишқалинишга бўлган йўқотишлар тўлиқ солиштирма энергиянинг 
ҳаракат ўқи бўйича ўзагариш графиги шаклида берилади ва у тўлиқ босим чизиғини ифодалайди. 
Бу чизиқ учта солиштирма энергия йиғиндиси орқали кўрилади: 
g
g
P
z
Е
2
2


+
+
=
Пьезометр чизиғи Бернулли тенгламасининг икки ҳади йиғиндиси орқали қурилади ва 
солиштирма потенциал энергиянинг ўзгаришини кўрсатади: 
g
P
z
Н

+
=
Тўлиқ босим ва пьезометрик чизиқлар, барқарор ҳаракатда қувур диаметри ўзгармас 
бўлганда параллел камаювчи тўғри чизиқ сифатида кўринади. Ўзгарувчан кесимли қувурда 
суюқлик ҳаракати давомида суюқлик энергиясининг бир турдан иккинчи турга ўзгариши юз 
беради, у оқим бўйлаб тезликнинг ўзгариши билан кузатилади. 
Бу ҳолда пьезометрик чизиқ пасайиши мумкин (тезлик ошганда). Агар суюқлик кесими 
ҳаракат йўналишида кичиклашса, кинетик энергия эса потенциал энергия камайиши ҳисобига 
ортиб боради ва аксинча, оқим кесими катталашса, кинетик энергия камаяди, потенциал энергия 
эса ортади.