2. Qadimgi Xitoy madaniyati

Yaponiya tarixining asosiy davrlari 
Paleolit 
Eramizdan avvalgi 8 000yillargacha 
Yomon 
er. аv. 8 000dan er.avv. 300 gacha 
Yayoy 
er.avv. 300 – ermizning 300 yillari 
Yamato 
eramizning 300 — 593 gacha 
Asuka 
593 — 710 
Nara 
710 —794 
Xeiyan 
794 — 1192 
Kamakura 
1192 — 1338 
Muromachi 
1338 — 1573 
Adzuchi-Momoyama 
1573 — 1600 
Edo 
1600 — 1868 
Meydzi 
1868 — 1912 
Taishyo 
1912 — 1926 
Shoya 
1926 — 1989 
Xeysei 
1989 —
 
Yaponiyaliklarning urf-odati. 
Xalq madaniyati haqida ko‘pda uninig urf-odati gapiradi. Yaponlar- 
xushmuomala va bosiq odalmar. Ahloq meyyorlari ular uchun juda muhim, 
hususan, boshqa halqlar uchun ham muhim bo‘lgani kabi. 
Yaponlar sizdan ular odatlariga rioya etishingizni kutishmaydi, lekin 
bunga ahamiyat bersangiz va rioya qilsangiz sizdan juda minnatdor bo‘lishadi. 
Lekin ular sizdan kutayotgan narsalar juda oddiy va hamma halqlar uchun 
tabiiy ahloq meyyorlari, 
masalan: 

Uchrasuv haqida oldindan kelishish ( Aynan hozir qabul qilib, siz bilan 
gaplashishni talab qilmaslik).

Kelishilgan vaqda, kechga qolmasdan kelish. ( Bu masalada yaponlar 
juda talabchan).

Agar siz oldindan taklif qilingan joyga borolmay qolsangiz, albatta bu 
haqda habar berib, aytib qo‘yishingiz zarur.

Agar qo‘ng’iroq qishish paytida boshqa joyga tushib qolsangiz, albatta 
kechirim so’rash lozim.

Uchrasuv yoki majlis paynida faqatgina o‘zingiz gapirmasdan 
boshqalarga ham so‘z navbatini berishingiz lozim. 

Boshqalarning vaqti haqida ham o‘ylab, uchrashuvingiz samarali 
o‘tishiga harakat qiling.

Agar yaponlarning biri ishingizda yoki o‘zingizga yordam bergan 
bo‘lsa albatta unga minnatdorchiligingizni bildiring. 
Shunga qaramasdan, yaponlar ahloqida o‘ziga hosliklari ham ko‘rinadi.
1. Yaponiyada uchrashganda bosh egish odati hozirgi zamonda ham 

---

saqlanib qolgan bo’lib, ular sizdan buni kutishmasada, ular bilan uchrashganda 
bosh egib qo ‘ysangiz ayni muddao bo‘ladi.
2. Yaponlar xonadonida ham, majlislar zalida ham, eng ulug‘ (yuqori) 
joy, eshikdan eng uzoq joy ( tokonomaning oldi) hisoblanadi. Agarda obro‘li 
mehmon,kamtarlik qilib yuqoriga o‘tirishdan bosh tortsa ham, yuqori mehmon 
o‘rniga o‘tirmaganingiz ma‘qul. Shunda siz hurmatga sazovor bo‘lasiz.Agar 
e’zozli mehmon kechga qolgan taqdirda, kelishi bilan hamma o‘rnidan turishi 
kerak.
3. Shunday fikr borki, yaponlar majlislarda kam qaror chiqarishadi, deb. 
Qaror chiqarishdan oldin yaponlar chuqur taxlil qilishadi. Lekin qaror 
qilingandan keyin uning ijrosini nihoyatda tezlik bilan amalga oshirishadi. 
Qaror chiqargandan keyin yaponlar albatta o‘zining qarori haqida sizga habar 
beradi. Agarda aniq javob berilmasa, demak, hali aniq qaror yo‘q. Agar yapon 
bergan javobini tushunmasangiz, albatta qaytadan so’rang. 
4. Yaponliklarning uylari odatda kichik va tor bo‘lib, shahardan uzoqda 
joylashgan. Shuning uchun ular mehmonlarni uyiga emas, restoranlarga taklif 
qilishadi. Sovg’a berayotgan paytingizda, “arzimasa ham”, degan gaplarni 
gapirib bersangiz yahshi. Mehmonlar kelishsa, albatta ularga dasturhon 
yoziladi. 
Agarda sizlarni yaponcha restoranga taklif qilishsa, siz bir oz 
qiynalishingiz mumkin.Shunda yaponlar albatta sizga yordam berishadi. 
Masalan, oyoq kiyimni qayerda yechish va qay tarzda qo‘yish kerakligini 
tushuntirib berishadi. Yerga o‘tirish tartib qoidasini, agarda yerda o‘tira 
olmasa, kichik stul olib kelib berishadi. 
Erkak va ayyollarni o‘tirish tartibini ham inobatga olish kerak bo‘ladi. 
Ular xushmuomalik bilan sizga tushunmaganlaringizni tushuntirib berishadi. 
5. Agar sizga biror ichimlik taklif etishsa, unda, stakaningizni bir oz 
ko‘tarib, uni to‘ldirib bermagunlariga qadar uchlab turishingiz kerak. Siz ham 
huddi shunday taklifni qo‘shnilaringizga qilishingiz tavsiya etiladi. Stolda 
tayoqchalardan foydalansangiz, quyidagi narsalardan ehtiyot bo‘lishingiz 
kerak: 

larni bir birining ustiga qo‘yish yoki,guruchning ichuga sanchish 
mumkin emas.( bu ularda o‘lim ma’nosini anglatadi);

ovqatni tarelkaning ichida surish va stolda tarelkalarni surush mumkin 
emas;

tayoqchalarni qo‘lda ushlab turib silkitmoq va odamga qarab paxsa 
qilish mumkin emas. 
Choy marosimi, “tyanoyu” Yaponiyaning noyob madaniyatlaridan biri. U 
matcha ( ko’k choy) ni damlashni va taklif etish marosimi hisoblanadi. Choy 
Yaponiyaga taxminan VIII asrlarda olib kelingan, lekin keng omma orasida 
qabul qilinmagan. XII asrlargacha. XIV asrga kelib choy damlash va uni 
boshqalarga taklif qilish oliy tabaqali zadagonlar davrasida mashxur bo’lishni 
bo’shlagan. Ushbu marosimni o’tkazishda Xitoy san’at asarlarini va 
hunarasarlarini bahramand bo’lish uchun “syoin”lar xonalarida uyushtirilgan . 
U yerdagi sharoin shunga mos, tinch va osuda bo’lgan. 

---

Samuraylar xayotini nazorat qilgan urf- odatlar va qarashlar ta’sirida 
bunday choy marosimlarda qatnashuvchilarga rioya qilishga majbur bo’lgan
qonun-qoidalar va majburiyatlar shakllandi. Shunday qilib choy marosimi 
paydo bo‘ldi. Choy marosimining xozirgi shakli XVI asr oxirida Momoyama 
davrining choy marosimi ustasi Sen-no Rikyu tomonidan kiritilgan.
Choy marosimi oddiygina choydan bahraman do’lish marosimi bo’libgina 
qolmay, u budda “dzen” sektasining ta’sirida shakillangan bo’lib, bu marosim 
orqali inson ruhi tozalanib, tabiat bilan birlashib ketish uning asosiy maqsadi 
edi.