2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

Atmosfera tokidan shikastlanish
.
 
Ko‘pincha chaqmoq chaqishlari va momoqaldiroqlar 
vaqtida elektr zaradlarining atmosferada to‘rejaishidan shikastlanishlar yuzaga keladi. Bunday 
hollarda chaqmoqning yerga yo‘li ochiq joyda turgan, masalan, ochiq daladagi yolg‘iz daraxt, 
o‘rmondagi eng baland daraxt yoki eng yuqori metall konstruksiya orqali o‘tishi mumkin.
Shuning uchun ham chaqmoq chaqishi vaqtida bunday joylarda (daraxt ostida, metal 
konstruksiyali simyog y‘ochlar va shu kabilar yonida) bo‘lish xavfsiz emas. Binolar ichida 
chaqmoqning shikastlovchi ta’siridan saqlanish uchun derazalarni yopish, hamma elektr 
asboblarini, shu jumladan radio va televizorlarni o‘chirib, antennalarini uzish kerak. Chaqmoq 
bilan shikastlanganda, kishining tanasida daraxtsimon ko‘kish rangdagi rasm paydo bo‘ladi. 
Bunday vaqtlarda «chaqmoq o‘z shaklini qoldirdi» deyish odat bo‘lgan. Aslida esa bu narsa 
teri ostidagi qon tomirlarining falajlanishi natijasida kelib chiqadi. 
Birinchi yordam: bunday hollarda tezlik bilan va uzluksiz tiriltirish chora-tadbirlarini 
boshlash kerak (sun’iy nafas oldirish, yurakni bilvosita massaj qilish). Bu chora-tadbirlar 
shikastlangan kishini saqlab qolishning birdan-bir yo‘lidir. 
4. Termik shikastlanishlar. Kuyishlar. 
Kuyish, odatda, yumshoq to‘qimaning yuqori harorat, kimyoviy moddalar, elektr toki 
yoki quyosh nurlari ta’siri ostida zararlanishidir. 
Kuyishda, dastavval terining ustki qatlami-epidermis zararlanadi. Kuyish kuchayib 
borsa, terining quyi qatlamlari ham zararlanadi. Kuyish jarayonida teri qoplamining yaxlitligi 

---

144 
 
buziladi, oqibatda zararlangan joyga infeksiya tushishi, suyuqlik yo‘qotilishi yoki zararlangan 
sohaning harorat meyori (termoregulyatsiya) buzilishi mumkin. Kuyish chuqur ketsa, 
to‘qimaning quyi qatlamlari, nafas sistemasi va ko‘z ham zararlanishi mumkin. 
Kuyishning qattiq yoki yengilligi haroratga, kuyishga olib kelgan sababga, ta’sir 
qanchalik uzoq davom etganligiga, badanning qayerida ekanligiga, qanaqa ko‘lamda 
kuyganligiga, kuyish chuqurligiga, jabrlanuvchining yoshiga va uning salomatligining 
ahvoliga bog‘liq bo‘ladi. Odatda, 60 yoshdan oshganlar, 5 yoshdan kichik bolalar hamda 
surunkali kasallar kuyishga boshqalarga nisbatan kam chidashadi. 
Kuyish uni keltirib chiqargan sabablarga hamda badanni qanchalik chuqur 
zararlantirganligiga ko‘ra: birinchi darajali (yuzaki, yengil), ikkinchi darajali (o‘rtacha 
darajada chuqur zararlagan) hamda uchinchi darajali (chuqur zararlagan)ga bo‘linadi.
Birinchi darajali
kuyishda terining ustki qatlami zararlanadi. Teri qizarib, quruq va 
og‘riqli bo‘ladi. Kuygan joy shishishi mumkin. Birinchi darajali kuyish, odatda, chandiq 
qoldirmay, 5-6 kun ichida tuzalib ketadi.(12.29-rasm).