|
Birinchi yordam
.
Kuyishda ko‘rsatiladigan yordam juda tez amalga oshirilishi kerak.
Eng avval tezlik bilan olovni o‘chirish, shikastlangan kishining yonayotgan kiyimlarini yirtib
olib tashlash, uning ustiga nimanidir yopish, choyshab, jun ro‘mol, plash yordamida havo
kirmaydigan qilib olovni o‘chirish, keyin tutayotgan narsalarni olib tashlash kerak.
Shikastlangan odam zambilg‘altakka yoki shitga yotqiziladi. Agar teriga kuygan kiyim
qoldiqlari yopishib qolgan bo‘lsa, ularni teridan ko‘chirib olish also mumkin emas.
Jarohatlarni steril bint bilan bog‘lash (individual bog‘lash paketchasi), agar u qo‘l ostida
bo‘lmasa, qalinroq matoni dazmollab ishlatish mumkin.
Tananing ko‘p qismi kuyganda shikastlangan kishini steril choyshabga o‘rab qo‘yish
qulayroq. Agar bemor hushini yo‘qotgan bo‘lsa, tili bilan tiqilib qolmasligi chora-tadbirlari
qo‘llanilishi kerak. Buning uchun uning pastki jag‘ini oldinga tortib, barmoqlar bilan tilini
tortib chiqarish va uni ilgak tugma bilan iyak terisiga mahkamlab qo‘yish lozim. Bu
manipulatsiyadan qo‘rqish kerak emas, chunki teri va tildagi jarohatlar tezda bitib ketadi, agar
bemor o‘z tili bilan tiqilib qolsa, uning asoratlari juda og‘ir bo‘lishi, hatto asfiksiya natijasida
o‘limga olib kelishi mumkin.
Agar kuygan kishida qorin bo‘shlig‘i organlarining jarohatlari bo‘lmasa, u hushini
yuqotmagan bo‘lsa, ko‘p suyuqliq ichish tavsiya qilinadi. Keyin uning vena tomiriga 1 % li 2
147
ml
promedol, 50 % li 2
ml
analgin, 2
ml
droperidol, 1 % li 1
ml
dimedrol, agar bu dori-
darmonlar bo‘lmasa, bemorga 2 ta analgin yoki aspirin tabletkasidan, bitta dimedrol
tabletkasidan, 20 tomchi korvalolni 20
ml
suvga tomizib ichirish (yoki valokardin, kardiamin,
valerianka, volidol tabletkasini til ostiga qo‘yish) kerak. Bu dori-darmonlar og‘riqni
susaytirib, yurak faoliyatini qo‘llabquvvatlab turadi.
Agar sharoit mavjud bo‘lib, kuyish unchalik katta bo‘lmasa, kuygan joyni suv
o‘tkazgichning sovuq suvida bosimli oqim ostida 15 minut davomida yuvib turish kerak. Bu
og‘riqni qoldiruvchi ta’sir ko‘rsatadi va ayni vaqtda shokning oldini oladi. Keyin kuygan
jarohatlar sterillangan salfetkalar yordamida uritilgach, kuygan yuzaga quruq aseptik bog‘lam
qo‘yiladi. Birinchi yordam ko‘rsatishda malham dorilar bilan bog‘lash qo‘llanilmaydi.
Shundan keyin bemorni tezlikda kuyganlar bo‘limiga yoki tez jarrohlik yordami bo‘limiga
olib borish kerak.
Kimyoviy kuyishlar ko‘pincha kislota va ishqorlarning to‘yingan eritmalari ta’sirida
kelib chiqadi. Kimyoviy kuyishlarda ham xuddi termik kuyishlardagi kabi, kuyishning
og‘irligi uning chuqurligiga vaqancha yuzani egallashiga qarab, shuningdek ta’sir etuvchi
kislota yoki ishqorning konsentratsiyasiga qarab baholanadi. Ba’zi kislotalarning teriga ta’sir
etishida, teri yuzasida o‘ziga xos rangdagi jarohat yoki qasmoq (qoraqo‘tir) hosil bo‘ladi:
sulfat kislotasidan hosil bo‘lgan kimyoviy kuyishda ular to‘q jigarrangda, xlorid kislotasi
ta’sirida kulrang-oqish, nitrat kislotasi ta’sirida esa och jigarrangda bo‘ladi.
Kislotalarning to‘yingan eritmalari koagulyatsion nekroz (qattiq, quruq qasmoq)
chaqiradi, to‘yingan ishqor eritmalari esa kollikvatsion nekroz (yumshoq, namlangan, chuqur
qasmoq) chaqiradi. Ba’zan jarohatlardan kimyoviy birikmaning hidi anqib turadi. Bunday
kuyishlarda kechiktirib bo‘lmaydigan yordam kuyishni chaqirgan agentni neytrallashdan
iborat. Buning uchun kislotalar bilan kuyganda kuchsiz ishqor eritmalari (natriyli
bikarbonatning 2 % eritmasi, sut), ishqorlar bilan kuyganda esa kuchsiz kislota eritmalari (1
% sirka yoki 2 % li bor kislotasi)dan foydalaniladi. Bunday vositalar bo‘lmagan taqdirda,
kimyoviy agentni zararlangan maydondan suvning oqimi bilan yuvib ketkazish mumkin.
Shundan keyin aseptik bog‘lam qo‘yilib, og‘riqsizlantiruvchi vositalar qo‘llanilgach, bemor
navbatchi
jarrohlik
statsionariga
olib
boriladi.
Singuvchi
radiatsiyadan
kuyish
kombinatsiyalangan (birgalikdagi) shikastlanishlar sirasiga kirib, ommaviy xususiyatga ega
bo‘ladi va atom qurolining qo‘llanilishi (atom bombasining portlashi natijasi)da ro‘y beradi.
Singuvchi radiatsiya bilan shikastlanishda kuyishning kechishi va oqibati keskin
yomonlashadi.
Atom portlashi vaqtidagi issiqdan shikastlanishlar ham birlamchi kuchli nur
tarqalishidan, shuningdek ikkilamchi ta’siridan – ro‘y beradigan yong‘inlardan kelib chiqishi
mumkin. Birinchi holatda infraqizil nurlar muhim o‘rin tutadi. Bu nurlar olovli sharda yuzaga
kelib, tananing himoyalanmagan va portlash tomonga qarab turgan qismlarida (yuzning bir
tomoni, bo‘yinning bir tomoni, qo‘lning kiyim bilan himoyalanmagan qismlarida) kuyish
chaqiradi. Shuni yodda tutish kerakki, oq kiyim bunday kuyishlardan yaxshi himoya qiladi,
chunki oq kiyim portlash vaqtidagi o‘zidan nur tarqalishini yaxshi qaytaradi.
Birlamchi nur tarqalishining davomiyligi sekundning qismlarini tashkil etadi. Shuning
uchun ham ko‘pincha bu kuyishlar chuqur bo‘lmaydi. Nurlanish kasalligidagi kuyish
jarayonining kechishi amalda oddiy termik kuyishlardan farq qilmaydi. Lekin nurdan
kuyishda asoratlar (yiringlash, sepsis, saramasli yallig‘lanishlar) ko‘proq kuzatilib,
shikastlanish joyi keyinchalik rangsiz, po‘st tashlaydigan, atroflari kuchli bo‘yalgan
(pigmentlangan) bo‘ladi, kandiloma paydo bo‘lishi, giperkeratoz, xavfli o‘smalar kelib
chiqishi mumkin.
Birinchi yordam ko‘rsatish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshirilishi kerak:
yonayotgan kiyimlarni o‘chirish; qon oqishini vaqtincha to‘xtatish; kuygan joyga birlamchi
steril bog‘lam qo‘yish; shpris-tyubik yordamida maxsus antidot vositalarini yuborish;
sinishlar bo‘lsa, singan qo‘l yoki oyoq immobilizatsiyalanadi; shikastlangan kishiga
protivogaz kiydiriladi; agar qorin a’zolari jarohatlanmagan bo‘lsa, 50
ml
suv ichiriladi;
Do'stlaringiz bilan baham: |
