2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

122 
 
shifoxonaga yotqizilishlari shartdir. 
Ekstremal holatlar (klinik o‘lim)da yordam ko‘rsatish. 
Tanglik (terminal) holat
 
– inson hayotidagi, sog‘lig‘iga xavf soluvchi, butun bir a’zolar 
majmuasidagi, nafas olish, qon aylanish doiralaridagi keskin o‘zgarish va moddalar 
almashinuvining buzilishidir. Qon aylanish doirasining, nafas olish va yurak urishining 
to‘xtashi klinik o‘lim nomi bilan tavsiflanadi. Tanglik holatining turlari: agoniya oldi;
agoniya; klinik o‘lim. 
Agoniya oldi holati
 
umumiy karaxtlik, hushni yo‘qotish, qon bosimining tushib ketishi, 
tomir urishining uyqu va son arteriyalaridan tashqari boshqa tomirlarda aniqlanmasligi, nafas 
buzilishlari yuzaki nafas bilan cheklanib, teri va shilliq pardalarining ko‘karib oqarishi kabilar 
bilan ifodalanadi. 
Agoniya holatidagi
 
bemorlar hushida bo‘lmay, periferik tomirlarda tomir urishi 
aniqlanmaydi, uyqu va son arteriyalarida puls juda qiyinchilik bilan aniqlanadi, ko‘z 
qorachig‘i yorug‘likka javob bermaydi. Auskultatsiya vaqtida yurak tonlari keskin bo‘g‘iq 
eshitiladi. 
Klinik o‘lim
 
bosh miya, qon aylanish doirasi va nafas a’zolari faoliyatining butkul 
to‘xtashi bilan ifodalanadi. Yurak urishi va nafas olishning to‘xtashi bilan umumiy moddalar 
almashinuvi susayib, ular butkul o‘z faoliyatini tamomlamaydi. Shu sababli klinik o‘lim 
tiklanuvchi holat hisoblanib, bosh miyaning tiklanishishiga hali fursat borligidan dalolat 
beradi. 
Biologik o‘lim
 
– yuqoridagi najot beruvchi holatning butkul to‘xtaganligidan dalolat 
beradi. Biologik o‘limni tavsiflovchi asosiy belgilaridan bo‘lgan murda dog‘lari va 
muskullarning taxtasimon zichlashishini kuzatish mumkin. O‘limning oxirgi bosqichida 
uchlamchi belgilar paydo bo‘ladi. Bular yurak urishining to‘xtashi, nafas va hushning butkul 
yo‘qolishidir. Bu holatlarning qay darajada rivojlanishiga qaramasdan, tiklovchi reanimatsion 
muolajalar davomiyligini to‘xtatish qonunga mutlaq ziddir. Yurakning to‘xtash holatlarini 
ikkita sababga bog‘lash mumkin: kardiogen (yurakka bog‘liq) sabablar; yurakka bog‘liq 
bo‘lmagan sabablar. 
Kardiogen (yurakka bog‘liq) – miokard infarkti, yurak ritmining buzilishi, yurakning 
tashqaridan qisilishi, yurak tomirlarining emboliyasi. Ikkinchi guruh sabablariga yurakdan 
tashqari bo‘lgan a’zolardagi o‘zgarishlar, ya’ni nafas olishning buzilishi, umumiy moddalar 
almashinuvi va neyro-endokrin tizimidagi buzilishlar kiradi. Kutilmaganda sodir bo‘ladigan 
o‘lim holatlarida hayotga qayta tiklanuvchi holatlarning davomiyligini 3–5 daqiqaga teng deb 
bilishadi. Bundan keyingina hayot tiklanmas hisoblanadi. Nafas olishning butkul to‘xtaganligi 
tashxisi visual (ko‘z bilan) kuzatishlar natijasida qo‘yiladi. Nafas yo‘llarining butkul 
yopilganligi (obturatsiya) asosida qisman obturatsiya natijasida miyada sodir bo‘ladigan 
kislorod yetishmovchiligi bilan ifodalanadi. Nafas yetishmovchiligini tiklash chora-tadbirlari 
quyidagilardan iborat: avval bemorga maxsus holat berilib, bosh qismini ensasiga qo‘yib, 
og‘iz-burun yoki og‘iz-og‘iz usulida sun’iy nafas berish orqali bajariladi, agarda bu tadbirlar 
yordam bermasa, u holda o‘pkaning sun’iy ventilatsiyasi choralari qo‘llaniladi.