2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

47 
 
kasalliklarini keltirib chiqarishi mumkin. Bunda o‘pka alveolalari to‘silishi natijasida kasallik 
kelib chiqishi juda xavfli hisoblanadi. 
Changning disperslik darajasi ortib borishi bilan uning kimyoviy aktivligi ortadi. 
Changlarning eruvchanligi katta ahamiyatga ega. Agar chang zaharli bo‘lmasa, ularning 
hujayra suyuqliklarida erishi maqbul hisoblanadi. Zaharli changning hujayra suyuqliklarida 
yaxshi eruvchanligi esa zararli bo‘lib hisoblanadi. Chunki zaharli modda bu yo‘l bilan qonga 
o‘tadi va insonning butun organizmi bo‘ylab tarqaladi. 
Chang asosan nafas olish yo‘llariga, o‘pkaga, ko‘zga shuningdek, teriga ta’sir qiladi. 
O‘lchamlari 5 mk li va undan katta chang zarrachalarining hammasi yuqorigi nafas olish 
yo‘llarida, eng avvalo burun bo‘shlig‘ida ushlanib qoladi. Buning oqibatida shilliq parda 
shikastlanadi va yallig‘lanadi, burun bo‘shlig‘ining tozalash (filtrlash) darajasi pasayib ketadi. 
5 mk dan kichik chang zarrachalari o‘pkagacha kirib boradi. Ular o‘pkada o’zoq turib 
qolishi natijasida pnevmokonioz kabi og‘ir kasallikni keltirib chiqarishi mumkin. Bu 
kasalliklar chang turlariga qarab quyidagicha bo‘ladi: 
silikoz, silikatoz - tarkibida kremniy Si mavjud bo‘lgan changlardan kelib chiqadi; 
asbestoz - tarkibida asbest changidan yo’zaga keladi; 
antrakoz - ko‘mir changi ta’sirida paydo bo‘ladi; 
sideroz - temir changi ta’sirida kelib chiqadi; 
allergoz - organik changlar ta’siridan yo’zaga keladi va hokazo. Shu kasalliklar kelib 
chiqishi hisobga olinib, chang sharoitida ishlashda changlardan himoya qilish vositalaridan 
foydalanish zarur.