2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

2. Yong‘in ofati, uning kelib chiqish sabablari, omillari, turlari, yonish fazalari va 
ularning xususiyatlari.
Yonish jarayoni. 
Yonish
deb, yonuvchi moddalardagi murakkab oksidlanish jarayonida 
bir moddaning ikkinchi moddaga aylanishi natijasida katta miqdorda issiqlik va nurlanish 
ajralishi bilan kechadigan hodisaga aytiladi. 
Yonishda asosan uch omil muhim rol o'ynaydi:

---

90 
 
yonuvchi modda; yondiruvchi muhit; qizdirish jarayoni. 
Yonuvchi modda deyarli hamma joyda bor: bular har xil yog'och mahsulotlari va 
jihozlari, qog'oz mahsulotlari, kimyoviy moddalar, yonuvchi suyuqliklar va har
qanday organik moddalardir. Yondiruvchi muhit bu bizni o'rab tuigan havd tarkibidagi 
kislorod bo'lib, u ham hamma vaqt mavjud. 
Ba'zi bir hollarda yonish jarayoni xlor, brom kabi oksidlovchilar muhitida ham ro'y 
berishi mumkin. Endi qizdirish jarayoni bo'lsa, yonish reaksiyasi vujudga keladi. Buning 
uchun ma'lum miqdorda qizdirish manbasi bo'lishi kerak. Reaksiya boshlangandan keyin, 
reaksiya natijasida hosil bo'lgan issiqlik yonishning davom etishini ta'minlaydi. Shuning 
uchun yonayotgan zona aiangalanish manbasi va yonish zonasi hisoblanadi. 
U
zona harorati 
qancha katta bolsa, yonish shuncha tez bo'ladi. 
Boshqacha qilib aytganda, 
yonish
– yonuvchi aralashmaning reaksiyaga kirishish 
xususiyatiga ega bo‘lgan boshlang‘ich komponentlarining oksidlovchi bilan yonish 
mahsulotlariga ekzotermik aylanish (o‘zgarish) murakkab fizik-kimyoviy jarayoni 
hisoblanadi. 
Issiqlik ajralishi bevosita yonuvchi aralashma boshlang‘ich komponentlarining yonish 
mahsulotlariga aylanish kimyoviy reaksiyasi hududida kechadi. Kimyoviy reaksiya kechish 
hududi odatda muhitning nisbatan katta bo‘lmagan qismi bilan chegaralanadi. U yonish 
jarayoni kechish shartlariga bog‘liq holda muhitda qo‘zg‘almas bo‘lishi yoki bir joydan 
ikkinchisiga ko‘chishi mumkin. Ko‘pgina kimyoviy jarayonlarda bo‘lgani kabi yonishga ham 
o‘ziga xos ikki bosqich tegishli: yonuvchi va oksidlovchi molekulalari orasidagi 8 molekulyar 
aloqani yaratish (fizik) va yonish mahsulotlarining yuzaga kelishi bilan molekulalarning 
o‘zaro ta’sirlashuvi (kimyoviy). Bunda ikkinchi bosqich faqat ayrim qo‘shimcha shartlarning 
bajarilishida yuzaga keladi. 
Yonish jarayonlari asosida oksidlanish kimyoviy reaksiyalari, ya’ni boshlang‘ich 
yonuvchi moddalarning kislorod bilan birikmasi yotadi. Yong‘indagi yonishda oksidlovchi 
sifatidagi vazifani aksariyat hollarda kimyoviy reaksiya kechayotgan hududni o‘rab turgan 
havo kislorodi bajaradi. Bunday holda yonish jadalligi kimyoviy reaksiyaning o‘zining 
kechish tezligi bilan emas, balki atrof muhitdan yonish hududiga (ya’ni bevosita kimyoviy 
reaksiya kechayotgan hududga) kislorodning kirish tezligi bilan belgilanadi. Yonish 
fizikasidan 
bizga 
ma’lumki 
yonuvchi 
aralashmalarning 
alangalanish 
chegara 
konsentratsiyalari (bevosita kimyoviy reaksiya tenglamasidan kelib chiqmaydigan, faqatgina 
yonish jarayonlarining kimyoviy kinetika va energetik sharoitlar qonunlari bilan 
aniqlanadigan) mavjud.